Ακούστε τη μουσική των αρχαίων Ελλήνων

Η ανασύνθεση της αρχαίας ελληνικής μουσικής έτσι ώστε να την ακούμε για πρώτη φορά έτσι όπως ακριβώς ακουγόταν πριν από χιλιάδες χρόνια αποτελεί το αντικείμενο μελέτης που έχει ξεκινήσει από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Ο επιστήμονας που έχει αναλάβει αυτό το έργο έδωσε ήδη ένα δείγμα του, συνοδεύοντας το σχετικό άρθρο που έγραψε για την ιστοσελίδα του BBC με ένα ηχητικό απόσπασμα το οποίο και μπορείτε να ακούσετε στο βίντεο.


Ο Αρμάν ντ’ Ανγκούρ, ερευνητής στο Jesus College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και μουσικός, είναι γνωστός για τις μελέτες του στην ελληνική αρχαιότητα – έχει μάλιστα γράψει ποιήματα και ωδές στα αρχαία ελληνικά (ωδές του ακούστηκαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004 και του Λονδίνου το 2012) . Η μελέτη που έχει ξεκινήσει για να «ξαναζωντανέψει» την αρχαία ελληνική μουσική χρηματοδοτείται από τη Βρετανική Ακαδημία και διεξάγεται με τη συνεργασία ερευνητών και από άλλα βρετανικά πανεπιστήμια.

Οι επιστήμονες έχουν κατασκευάσει πιστά αντίγραφα των αρχαίων μουσικών οργάνων με τα οποία παίζουν τις νότες που έχουν εξαγάγει μελετώντας αρχαία κείμενα. Όπως υποστηρίζουν, η απόδοση που έχουν επιτύχει «είναι 100% αυθεντική».

Ακούστε ένα αρχαίο ελληνικό ποίημα και τη μελωδία του σε «αυθεντική» σύγχρονη εκτέλεση

Κείμενα γραμμένα σαν τραγούδια

«Συχνά ξεχνάμε ότι τα κείμενα που βρίσκονται στη ρίζα της δυτικής λογοτεχνίας – τα έπη του Ομήρου, τα ερωτικά ποιήματα της Σαπφούς, οι τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη – ήταν όλα αρχικά μουσική» αναφέρει ο δρ Ντ’ Αργκούρ εξηγώντας το εγχείρημά του στο άρθρο του στο BBC. «Είχαν συντεθεί για να τραγουδιούνται, εξ ολοκλήρου ή εν μέρει συνοδευόμενα από τη λύρα, τον αυλό και κρουστά».

Οι νότες αυτής της συνοδευτικής μουσικής έχουν χαθεί προ πολλού, όχι όμως, όπως υπογραμμίζει ο μελετητής, ανεπιστρεπτί. Ένα άλλο πράγμα το οποίο ξεχνάμε σήμερα είναι ότι στα αρχαία ελληνικά τα μακρά και τα βραχέα φωνήεντα είχαν διαφορετικό «νόημα» από ό,τι σήμερα – το «μήκος» τους αντανακλάτο στον τρόπο με τον οποίο προφέρονταν δίνοντας ρυθμό και μουσικότητα στον προφορικό λόγο Σε αυτό ακριβώς στηρίζονται τώρα οι μελέτες των επιστημόνων για την ανασύνθεση των «χαμένων» μελωδιών των αρχαίων κειμένων. «Ο ρυθμός» σημειώνει ο δρ Ντ’ Αργκούρ «η πιο σημαντική ίσως παράμετρος της μουσικής, έχει διατηρηθεί στις ίδιες τις λέξεις, στα μοτίβα των μακρών και των βραχέων συλλαβών».

Οι μαθηματικές αναλογίες

Οι ερευνητές έχουν επίσης βασιστεί σε μια σειρά από αρχαία κείμενα τα οποία, με γράμματα της αλφαβήτου και σημάνσεις επάνω από τα φωνήεντα λέξεων, παρουσιάζουν μια φωνητική σημειογραφία που είχε επινοηθεί τον 5ο π.Χ. αιώνα. «Οι Ελληνες είχαν υπολογίσει τις μαθηματικές αναλογίες των μουσικών διαστημάτων – η οκτάβα είναι 2:1, το ένα πέμπτο 3:2, το ένα τέταρτο 4:3 και ούτω καθεξής» εξηγεί ο δρ Ντ’ Αργκούρ. «Η σημειογραφία αυτή δίνει μια ακριβή ένδειξη του σχετικού ύψους: το γράμμα Α, π.χ., στην κορυφή της κλίμακας, αντιπροσωπεύει μια μουσική νότα κατά ένα πέμπτο πιο υψηλή από το Ν, στη μέση της αλφαβήτου. Το απόλυτο ύψος μπορεί να εξαχθεί από το φωνητικό εύρος που απαιτείται για να τραγουδηθούν οι μελωδίες που έχουν επιζήσει».

Μια τέτοια μελωδία που έχει επιζήσει, την αρχαιότερη ολοκληρωμένη μουσική σύνθεση που έχει σωθεί ως τις μέρες μας, ακούτε να «ζωντανεύει» ακριβώς όπως «παιζόταν» στην αρχαιότητα σε αυτό το βίντεο. Προέρχεται από μια επιτάφια επιγραφή που ο Σείκιλος, λυρικός ποιητής των ελληνιστικών χρόνων, είχε αφιερώσει στη σύζυγό του, Ευτέρπη. Ο Ντέιβιντ Κριζ του Πανεπιστημίου του Νιουκάσλ την ερμηνεύει με έναν οκτάχορδο κανόνα τον οποίο κατασκεύασε ο ίδιος βασιζόμενος στις περιγραφές αρχαίων κειμένων και σε αρχαιολογικά ευρήματα.

Η επιγραφή του Σεικίλου στα αρχαία και στα σύγχρονα ελληνικά:

Οσον ζής φαίνου,

Μηδέν όλως σύ λυπού

Προς ολίγον εστί το ζήν

Το τέλος ο χρόνος απαιτεί



Όσο ζεις, να λάμπεις

Μη λυπάσαι καθόλου

Η ζωή είναι σύντομη

Ο χρόνος οδηγεί στο τέλος

Βήμα Science