Ο Μακεδονικός αγώνας στους Πύργους (Κατράνιτσα) Εορδαίας (της Παρθένας Τσοκτουρίδου)
των δροσολιτών Μακεδονομάχων,
ερίτιμος ο δρομολάτης ύμνος
στην ηλιόκρουστη γη, την λουσμένη
με το πύρινο αίμα και την ζώπυρη πνοή σας.
Για σας που δώσατε την ιερουργή ελπίδα
για την καλοθώρητη λευτεριά μας.
Για σας, παιδιά του καλοδουλευτή αγώνα
που μες τους καμινευτές της έγκλειστης σκλαβιάς μας
διψούσατε για το δροσολόγημα της αύρας της.
Για σας, Καπετάν Βαγγέλη, Κώτα, Βάρδα, Παύλε Μελά
που διαφυλάξατε με όρκο βαρύ και εγκωμιαστικό
το βαρύτιμο μυστικό της εθελοκακίας σας
με τους ενάντιους μας, τους Βούλγαρους.
Για σας, που αναστήσατε του Γένους μας
τον λαμπρό ήλιο με την πλατύβαθμη λεβεντιά σας
κι αναπτερώσατε την σιδερένια Πίστη και Ανθρωπιά του.
Για σας, ω, παθιασμένες ψυχές, αείζωα ερωτευμένες
με την Πατρίδα σας που στραγγίσατε
σταλαγματιά- σταλαγματιά το πυρωμένο αίμα σας
στη γη των Δικαίων Προγόνων σας
και την αναγεννήσατε δίχως να πτοηθείτε
ούτε να υποδουλωθείτε στο Σάτιρο Χρήμα,
τα Σβαρνιάρικα Αξιώματα και τις Σηπτικές Τιμές,
τις προτεινόμενες από τους σικχαντούς ιδεολόγους
του μαρτυρικού πολέμου και της ανείπωτης φρίκης.
Για σας, αείκλαυστοι πρωτεργάτες,
Ουρανόπεμπτοι, ριψοκίνδυνοι λυτρωτές
του σκλαβωμένου έθνους μας
που θα υμνείστε αειμακάριστα
από των ουρανοβατών τα στόματα τ' αγγελικά
στον αέρινο παράδεισο του γαλανού Ουρανού
κι άστρα χρυσά θα διπλοφέγγετε καμαρωτά
στη γη την Μακεδονική, σεις,
που χαρίσατε της γλυκιάς λευτεριάς αθάνατη πνοή,
στη γη την ιερή, την ελληνική
όπου διπλοχαράχτηκαν τα ηρωικά ονόματα σας
ανάμεσα στις δυο πολυμαρτυρικές θριαμβεύτριες,
την Πομπώδη ΝΙΚΗ και την Ροδισμένη ΛΕΥΤΕΡΙΑ,
στεφανωμένες με τους κλάδους
της Περίλαμπρης ΔΟΞΑΣ και της Αείκρουνης ΤΙΜΗΣ.
Για σας, πλατιές, γενναίες ψυχές
των δροσολιτών Μακεδονομάχων.
Για σας Καπετάν Βαγγέλη, Κώτα, Βάρδα, Παύλε Μελά.
Για σας, ω, παθιασμένες ψυχές,
αείζωα ερωτευμένες με την Πατρίδα σας
για σας, τους αείκλαυστους πρωτεργάτες
τους ουρανόπεμπτους, τους ριψοκίνδυνους λυτρωτές
του σκλαβωμένου έθνους μας.
για σας αξίζουν οι Χρυσές Δάφνες
για τα Δίκαια και Θεάρεστα Έργα σας.
Για σας ηχούν Βαρυσήμαντα οι Χρυσές Καμπάνες
της Αδιαμέτρητης Δόξας
και του Αδιαμφισβήτητου Μεγαλείου σας.
Για σας, η απονομή των Χρυσών Βραβείων ΑΞΙΑΣ
της Αβρόκοσμης Δόξας του Μακεδονικού Αγώνα
και του Αιματηρού Ηρωισμού σας.
Προς το τέλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας η Κατράνιτσα (Πύργοι Δήμου Εορδαίας Ν. Κοζάνης) διατηρούσε Αστική Σχολή, Παρθεναγωγείο και Νηπιαγωγείο. Κατά την περίοδο του Μακεδονικού αγώνα η Κατράνιτσα χρησιμοποιούνταν από τα Ελληνικά ανταρτικά σώματα ως βάση εξόρμησης εναντίον των Βουλγάρων Κομιτατζίδων και είχε μεταβληθεί σε απόρθητο φρούριο και απαραβίαστο. Όλοι οι Κατρανιτσιώτες πρόσφεραν τα πάντα στον Μακεδονικό Αγώνα και αποτέλεσαν τον πυρήνα του υπόδουλου ελληνισμού παίρνοντας ενεργό μέρος.
Το 1901 σχημάτισαν Μυστική Επιτροπή και συγκέντρωσαν χρήματα για να ενισχύσουν τον Αγώνα, να πληρώσουν τους δασκάλους και να συνεργάζονται στενά με τα Ελληνικά Προξενεία Μοναστηρίου και Θεσ/νίκης. Οι Βούλγαροι, την άνοιξη του 1906, στη θέση Κατσούρλιανη Βερμίου συνέλαβαν 14 Κατρανιτσιώτες, που πήγαιναν στη Νάουσα κι αφού τους βασάνισαν φρικτά, τους έσφαξαν. Νόμιζαν πως με τις απειλές και σφαγές θα έκαμπταν το εθνικό φρόνημα των κατοίκων κι έτσι ανενόχλητοι θα πραγματοποιούσαν τα σατανικά τους σχέδια. Πίστευαν πως με τον εκφοβισμό θα εξαγόραζαν συνειδήσεις. Πέτυχαν το αντίθετο. Οι κάτοικοι συσπειρώθηκαν στη Μυστική Επιτροπή και πρόσφεραν καταφύγιο και κάθε είδους βοήθεια στα ανταρτικά σώματα του καπετάν Γαρέφη και Μαζαράκη, οι οποίοι πήραν πίσω το αίμα των αθώων θυμάτων τιμωρώντας σκληρά τους "κομιτατζήδες".
Ο Χαράλαμπος Βαντσούκης συνελήφθηκε στο δρόμο προς Κάτω Γραμματικό μεταφέροντας μήνυμα στο αρχηγείο και φονεύθηκε επί τόπου.
Ο Φίλιππος Καπετανόπουλος, φαρμακοποιός στο Μοναστήρι, μέλος της τριμελούς Επιτροπής Αγώνος και στενός συνεργάτης του Παύλου Μελά, πρόσφερε την ζωή του σε μάχη στην περιοχή Φλώρινας, λίγες μέρες μετά την ανάληψη της αρχηγίας από τον Παύλο Μελά. Μετά την μύηση των συγχωριανών του στον αγώνα και την συγκρότηση Επιτροπής, κατατάχτηκε στο ένοπλο Σώμα του Παύλου Μελά και έπεσε ηρωικά μαχόμενος εναντίον των Κομιτατζίδων στον Πολυπόταμο Φλώρινας το 1904. Δε δίστασε να αναμιχθεί ενεργά στις ομάδες που ανέλαβαν την ευθύνη και την οργάνωση της αντίδραση τόσο κατά των Βουλγάρων, όσο και κατά των Τούρκων μαζί με άλλους. Το 1903 μαζί με τους Αργύρη Ζάχο, Άρη Ματλή και Ίωνα Δραγούμη, ιδρυτικό μέλος της "Μακεδονικής Άμυνας", πρωτοστάτησε στην οργάνωση της άμυνας του Μοναστηρίου, συνοδεύει σαν εθελοντής τον Παύλο Μελά και παίρνει μέρος στη μάχη της Μπελκαμένης (Δροσοπηγή Φλώρινας), όπου στις 19/9/1904 ο θάνατος τον κάνει αθάνατο.
Ο Παύλος Μελάς σε επιστολή του προς την αγαπημένη του σύζυγο Ναταλία και με ημερομηνία 17 Σεπτεμβρίου 1904 γράφει σχετικά με τον Φίλιππο Καπετανόπουλο τα εξής:
"Σε ένα δωμάτιο με πολύ φως και μεγάλη πυρά στο τζάκι μας περίμενε ένας λαμπρός έκτακτος άνθρωπος και πατριώτης ο Φ. Καπετανόπουλος. Είναι τριακονταετής, ψηλός, ωραίος και συμπαθέστατος. Είναι μέλος του τριμελούς Συμβουλίου Αμύνης του Μοναστηρίου και ήρθε να καταταγεί στο σώμα μου. Κι εγώ κι οι άλλοι προσπαθούμε να τον αποτρέψουμε, αλλά δεν ακούει κανένα. Είναι ήδη έτοιμος με το όπλο και την κάπα του".
Και στην με ημερομηνία 25 Σεπτεμβρίου 1904 επιστολή εξιστορεί τα του θανάσιμου τραυματισμού γεγονότα του Φ. Καπετανόπουλου στις 19 Σεπτεμβρίου σε συμπλοκή με τουρκικό απόσπασμα στο χωριό Πολυπόταμος.
Η πατρίδα ευγνωμονούσα το αγνό και άξιο τέκνο της Κατράνιτσας τον τίμησε. Το έτος 1963 στήθηκε από τον Στρατό χάλκινη προτομή του στον 'κήπο των ηρώων' των Πύργων με την επιγραφή:
"Φαρμακοποιός Καπετανόπουλος Φίλιππος, έπεσεν ηρωικώς μαχόμενος κατά τον Μακεδονικό αγώνα την 19-9-1904".
Ο Φ. Καπετανόπουλος θεωρείται ως μια αγνή μορφή του Μακεδονικού Αγώνα, που πάνω από κάθε ανθρώπινη ιδιοτέλεια είχε θέσει και εξαγνίσει το αγνό
Η επιβράβευση των κόπων και των θυσιών ήρθε με τους νικηφόρους βαλκανικούς πολέμους του 1912-13, με τους οποίους απελευθερώθηκε η Μακεδονία από οθωμανικό ζυγό (5) αιώνων. Η Συνθήκη του Βουκουρεστίου (10/8/1913) καθόρισε τελεσίδικα τα σύνορα των Βαλκανικών κρατών στον χώρο της Μακεδονίας. Η περιοχή που περιήλθε στην Ελλάδα περιελάμβανε το μεγαλύτερο μέρος των βιλαετίων Θεσ/νίκης και Μοναστηρίου (εκτός από ορισμένες επαρχίες προς το βορρά, που σήμερα βρίσκονται στη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία).
Όπως αναφέρει το μνημειώδες έργο της Εκδοτικής Αθηνών, Μακεδονία, 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού (Αθήνα, 1982, σελ. 482), « η λύση που δόθηκε στη δεύτερη δεκαετία του 20ου αι. δεν μπορεί παρά να θεωρηθεί σαν η πιο φυσιολογική εξέλιξη μιας μακρόχρονης πορείας. Η τουρκική κυριαρχία καταλύθηκε».
Οι κατ' εξοχήν σλαβικές βόρειες περιοχές περιήλθαν στις σλαβικές βαλκανικές χώρες - άσχετα αν η αναλογία του εδάφους που μοιράστηκαν Σερβία και Βουλγαρία υπήρξε αντίστροφα ανάλογη προς τις προτιμήσεις του σλαβικού πληθυσμού. Η νότια περιοχή που περιήλθε στην Ελλάδα ταυτιζόταν περίπου προς τα όρια της λεγόμενης «ιστορικής Μακεδονίας των κλασικών χρόνων». Στα σερβικά (γιουγκοσλαβικά) εδάφη περιήλθαν 2-3 θύλακες μερικών δεκάδων χλμ. που ανήκαν στην ιστορική «Μακεδονία». Στη νότια ζώνη περιλαμβάνονταν, εκτός από τους ελληνόφωνους πληθυσμούς, και οι μεγαλύτερες μάζες των σλαβόφωνων και βλαχόφωνων κατοίκων που είχαν διατηρήσει την ελληνική τους εθνική συνείδηση.
Ωστόσο, σημαντικοί ελληνικοί πληθυσμοί είχαν παραμείνει στα εδάφη που είχαν περιέλθει στη Σερβία και τη Βουλγαρία, καθώς και αρκετοί Βούλγαροι στα ελληνικά εδάφη. Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος που ακολούθησε καθώς και η Μικρασιατική εκστρατεία και το δραματικό τέλος της έμελλε να επιφέρουν τεράστιες μετακινήσεις πληθυσμών που σταθεροποίησαν την εθνική ομοιογένεια της Ελληνικής Μακεδονίας.
Ιστορικές γραπτές πηγές αναφέρουν πως οι Πύργοι ελευθερώνονται, ύστερα από 500 χρόνια σκλαβιάς, το 1912 από τη 5η Μεραρχία Ματθαιοπούλου. Με δάκρυα χαράς υποδέχονται οι κάτοικοι τους ελευθερωτές. Σπουδαιότατες υπηρεσίες πρόσφερε και ο Γιούρος Γεώργιος ως επόπτης εφοδιασμού των Σωμάτων και αρχηγός ομάδας της εσωτερικής οργάνωσης της πόλης του Μοναστηρίου. Απεβίωσε το έτος 1936 στο Εμπόριο της Εορδαίας, όπου είχε εγκατασταθεί μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Τέλος, όταν πλέον τελείωσε ο Μακεδονικός Αγώνας με νίκη των Ελλήνων, μετά από λίγα χρόνια, η πολιτεία θέλησε να ανταμείψει τις οικογένειες των θανατωθέντων Μακεδονομάχων. Στους Πύργους τέθηκε επικεφαλής των οικογενειών που είχαν θύματα ο γιατρός Γεώργιος Παράσχος και οι οικογένειες των θυμάτων δεν δέχθηκαν τα τριάντα στρέμματα που τους πρόσφερε το κράτος με το επιχείρημα:
"Οι πατεράδες μας κάνανε το καθήκον τους προς την πατρίδα τους και δεν δεχόμαστε αμοιβή".
Τότε, λέγανε οι γιαγιάδες :
"Που πήγε Λενιόμ ο άντρας; Εμ, που θες να πάει; Στη Νάουσα για τα σαμαροσκούτια. Αμ, θα γυρίσ' του βραδ; Δεν γνουρίζου. Μη τσυν πιασν οι κομιτατζήδες, διότι είχε πουλλά χαρτιά και ντουφεκ μαζί".
Αυτά και άλλα πολλά λέγονταν..
