Ο ρόλος των ΜΜΕ και η Αριστερά (Του Κωνσταντίνου Ζαγάρα*)
Συχνά, στο πλαίσιο των περιοδειών και των συζητήσεων, τίθεται από διαφορετικές πλευρές το ζήτημα του ρόλου των ΜΜΕ και η Ανάγκη ύπαρξης ενός αριστερού τηλεοπτικού σταθμού, προκειμένου να υπάρχει η «άλλη» ενημέρωση και η προβολή των υποψηφίων της ριζοσπαστικής Αριστεράς.
Αναγκαίο θα ήταν, αν και για πολλούς ίσως είναι συγκυριακά «πολιτικό φάουλ», να αφήσουμε για λίγο στην άκρη το τι κρύβεται πίσω από το ρόλο των ΜΜΕ και κυρίως της τηλεόρασης, όχι για να στραφεί αλλού η συζήτηση, αλλά για να δούμε μια άλλη διάσταση του θέματος της τηλεόρασης, που ξεπερνά αυτή της συγκυριακής σκοπιμότητας .
Ιδεολογία και τηλεόραση
Τα ΜΜΕ, κυρίως τα ραδιοτηλεοπτικά, συνεχίζουν να αποτελούν ισχυρά εργαλεία στα χέρια της εξουσίας και των σύμμαχων κυρίαρχων τάξεων. Η βιομηχανική κοινωνία εμπορευματοποίησε στο έπακρο και την ενημέρωση, ενώ η τηλεόραση πρωτοστάτησε στη διάδοση και την καθιέρωση του καταναλωτικού - παθητικού μοντέλου. Παράλληλα, τα ΜΜΕ, όπως και κάθε ιδεολογικός μηχανισμός, δεν αποτελούν μόνο το αντικείμενο, αλλά και το πεδίο σκληρών ταξικών αγώνων. Καμία κοινωνική τάξη δεν είναι σε θέση να διατηρηθεί στην πολιτική εξουσία, αν δεν ασκεί ταυτόχρονα την ηγεμονία της μέσα στους ιδεολογικούς μηχανισμούς. Ο έλεγχός τους συμβάλλει καταλυτικά στον έλεγχο των μέσων παραγωγής και επομένως στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας.
Το νόημα δεν είναι απλά η εύνοια που παρέχουν πλουσιοπάροχα τα ΜΜΕ και κυρίως η τηλεόραση στην πολιτική εξουσία. Δεν έχουμε να κάνουμε απλά με έναν προπαγανδιστικό μηχανισμό ανάλογο με άλλους, που μόνο πλήξη και αδιαφορία για το ευρύ κοινό προσφέρουν. Ειδικά με την τηλεόραση έχουμε να κάνουμε με ένα μέσο που παραμένει κυρίαρχο στο ευρύ κοινό και με τη μεγαλύτερη απήχηση. Αναπαριστά μοναδικά την «πραγματικότητα», κατασκευάζει έναν φανταστικό κόσμο παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος, αποσπασματικό από ψηφίδες της καθημερινότητας. Έναν κόσμο που χάρη στη συνέχεια των τηλεοπτικών ροών παρουσιάζεται σαν ρεαλιστικός. Χωρίς η ίδια να παράγει το οτιδήποτε -γεγονότα, επιστήμες, τέχνες κ.λπ.-, ανασυνθέτει και συναρμολογεί μια νέα πραγματικότητα με βάση τις αρχές, τις αξίες, τα συμφέροντα και την ιδεολογία εκείνου που τα ελέγχει.
Σχέση τηλεόρασης - τηλεθεατών
Σε αντίθεση με όλες τις μορφές «παραδοσιακής» επικοινωνίας -βιβλίο, εφημερίδα, ραδιόφωνο-, αλλά και της νέας (Διαδίκτυο - αν και πρόκειται για πιο σύνθετο θέμα), που ο άνθρωπος επικοινωνεί με σύμβολα, παραστάσεις, ιδέες, καθώς και με καταστάσεις που επιτρέπουν διαδικασίες σχετικής αυτονομίας προς το μέσο, στη σχέση τηλεόρασης - τηλεθεατή διαμορφώνεται αποκλειστικά μια σχέση παθητικότητας του δεύτερου. Η εικόνα παροπλίζει, αδρανοποιεί και παράλληλα βομβαρδίζει με μηνύματα και παραστάσεις το άτομο. Το «ζάπινγκ» μετατρέπεται σε σύγχρονη αλυσίδα του ανθρώπου, δίνοντάς του παράλληλα την ψευδαίσθηση μιας σχετικής ελευθερίας επιλογής, ενώ η τηλεθέαση -και λόγω πλέον οικονομικής στενότητας των πολλών- μετατρέπεται για την πλειονότητα του κόσμου σε καθημερινό τρόπο ζωής.
Η τηλεόραση συνεχίζει να αποτελεί από τις σκληρότερες εξουσιαστικές δομές που εφηύρε η ανθρωπότητα. Παράγει ιδεολογία, πολιτικό και συμβολικό λόγο, μετατρέπει τον πολίτη σε άτομο. Σε άτομο που συναινεί στις επιλογές της.
Άλωση από τα μέσα;
Κυρίαρχη είναι η αντίληψη στον χώρο μας που θέλει την τεχνολογία, στην προκειμένη περίπτωση την τηλεόραση, να είναι ένα μέσο ουδέτερο κι εκείνο που στην πραγματικότητα έχει αξία να είναι η πληροφορία - τα μηνύματα. Εύλογο είναι το συμπέρασμα ότι αν ένα κανάλι είναι «παλλαϊκό», θα βλέπουμε την ευεργετική του πλευρά, καθώς «θα εκπέμπει ειδήσεις, εκπομπές, ψυχαγωγία από και προς τον λαό, από και προς το κίνημα, από και προς τους πολίτες». Δεν είναι μια νέα στρατηγική αυτή, αλλά προϋπάρχει στο αριστερό κίνημα για χρόνια και θέλει πολλούς να πιστεύουν ότι μπορεί να υπάρξει «άλωση από τα μέσα».
Έστω ότι υιοθετούμε το σχήμα που θέλει πολύπλευρη συμμετοχή σε ένα τέτοιο εγχείρημα, πρωτοποριακές ιδέες και αναβάθμιση του προγράμματός του, συνεχίζει όμως να μας διαφεύγει ένα στοιχείο εξίσου σημαντικό που έχει να κάνει με τις σχέσεις πομπού - δέκτη. Σχέσεις κατασκευασμένες που προϋποθέτουν και συνεπάγουν τον παθητικό δέκτη. Σχέσεις καθαρά εξουσιαστή - εξουσιαζόμενου. Το βασικό δηλαδή που ενδιαφέρει την εξουσία κι αυτό που αναιρεί την προσδοκία ότι μπορεί ένας τηλεοπτικός σταθμός να είναι «προοδευτικός».
Άλλη στρατηγική
Οπότε, θα αναρωτιόταν εύλογα κάποιος: σπάμε τις τηλεοράσεις και βάζουμε μπουρλότο στα ραδιοτηλεοπτικά μέγαρα; Ανοησίες.
Πρώτιστο μέλημα για την Αριστερά, στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, θα ήταν να αναζητήσει μια νέα και συνολική στρατηγική που να περιλαμβάνει και το σχετικό ζήτημα. Να ξεδιπλώσει δράσεις και αντιστάσεις έξω και πέρα από το «κουτί», να αναπτύξει νέες μορφές επικοινωνίας, διαλόγου και συμμετοχής. Τέτοιες που θα επιτρέπουν στον κόσμο να συζητά τι παρακολουθεί και τι όχι στην τηλεόραση, να μη βλέπει όταν δεν θέλει, να ζει την ίδια τη ζωή και όχι τον τηλεοπτικό αντικατοπτρισμό της. Να αναπτύξει συλλογικές δομές που να αναιρούν την ανάγκη της τηλεόρασης και θα έχουν στόχο την κριτική αντιμετώπισή της και τον περιορισμό της. Δομές που θα στρώσουν το χαλί για να πάψει επιτέλους να αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο σε μια πλασματική ζωή, δομές που θα την καταστήσουν άχρηστη για την κάθε εξουσία και θα ανοίξουν απελευθερωτικά μονοπάτια.
*Ο Κωνσταντίνος Ζαγάρας είναι υποψήφιος περιφερειακός σύμβουλος με το περιφερειακό σχήμα «αλλαΖουμε Εποχή» και επικεφαλής τον Θέμη Μουμουλίδη και επιστημονικός συνεργάτης του ΣΥΡΙΖΑ.
