Τα ελληνόπουλα υπό τον τουρκικό ζυγό
Μέλους της ΕΣΠΕΔΜ
Πολλά έχουν γραφτεί και περισσότερα έχουν ειπωθεί, για τα δεινά που πέρασαν οι Έλληνες κάτω από τον τουρκικό ζυγό στην μακραίωνη ιστορία μας. Πως όμως το βίωσε αυτό, το πιο ευάλωτο τμήμα του πληθυσμού, τα παιδιά; Από την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 μέχρι τα γεγονότα της Κύπρου, το ελληνόπουλο δεν σταμάτησε να γίνεται θυσία.
Τα παιδιά πλήρωσαν το μεγαλύτερο φόρο αίματος τη μέρα της αλώσεως της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Πολλοί ιστορικοί αναφέρουν ότι από την προηγούμενη μέρα, ο Μωάμεθ ο Πορθητής είχε τάξει στους στρατιώτες του, ότι θα κάνουν δούλους τους άντρες και τα παιδιά, οι δε γυναίκες θα ήταν στη διάθεση τους.
Σκότωναν όσους έβρισκαν στους δρόμους αδιάκριτα, γέροντες, γυναίκες, νήπια, παιδιά μικρά και μεγάλα, οι δε παρθένες, οι γυναίκες κι οι άντρες, όλοι έγιναν έρμαια της θηριωδίας ή της αιχμαλωσίας των Τούρκων. Πολλοί κάτοικοι πιστεύοντας ότι θα βρουν άσυλο στους ναούς έσπευσαν εκεί και ιδιαίτερα στην Αγία Σοφία. Οι θρήνοι και οι ικεσίες δεν μετρίασαν τη λύσσα και την μανία των Τούρκων στρατιωτών. Συστηματικά λήστευαν τα πάντα, και αιχμαλώτιζαν τους κατοίκους μη λογαριάζοντας αν ήταν εκκλησίες ή κοινά σπίτια. Του μέγα Δούκα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Λουκά Νοταρά αποκεφάλισαν τον 14χρονο γιό του, τον γαμπρό του και μετά τον ίδιο. Τη δε γυναίκα και την κόρη του τις πούλησαν σκλάβες.
Ακολουθεί το φρικτό παιδομάζωμα. Η σύλληψη της ιδέας για το συστηματικό παιδομάζωμα ανήκει στο βεζίρη Τζεντερελή Καρά Χαλήλ που την είχε δανεισθεί απ’ την αυλή της Βαγδάτης και εφαρμόστηκε από το σουλτάνο Ορχάν μετά την άλωση της Προύσας. Ο άνθρωπος αυτός σκέφτηκε πως με το παιδομάζωμα θα εξασθένιζε το χριστιανικό στοιχείο της Αυτοκρατορίας, αλλά και θα ενίσχυε την πειθαρχία και τη δύναμη κρούσης των τουρκικών στρατιωτικών τμημάτων. Κάθε χρόνο γύριζε τις πόλεις και τα χωριά ένας Τούρκος αξιωματικός της στρατολογίας με την ακολουθία του και μάζευε τα πιο γερά ελληνόπουλα από εφτά ετών και πάνω. Στην αρχή έπαιρναν ένα παιδί από κάθε οικογένεια. Στη συνέχεια όμως δύο και τρία ως και τους μοναχογιούς. Τα παιδιά αυτά τα πήγαιναν σε ειδικούς στρατώνες, τα εξισλάμιζαν, τα γύμναζαν και τα σκληραγωγούσαν μέχρι να γίνουν είκοσι ετών. Τότε τα κατέτασσαν στα περίφημα τάγματα των γενιτσάρων. Ο Σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Νομοθέτης θέσπισε αυστηρότατα νομοθετήματα για τα τάγματα αυτά. Οι γενίτσαροι ξεχνούσαν την καταγωγή τους, δεν παντρεύονταν ποτέ, για σπίτι είχαν τον στρατώνα και πατέρα τους θεωρούσαν τον σουλτάνο.Στις περιοχές που γινόταν το παιδομάζωμα εκτυλίσσονταν σπαρακτικές σκηνές. Ο λογοτέχνης Θ. Πετσάλης-Διομήδης στο έργο του Μαυρόλυκοι περιγράφει αρκετές από αυτές.
Με τον ίδιο περίπου τρόπο γινόταν και η ναυτολόγηση των Ελληνόπουλων για την επάνδρωση των σουλτανικών καραβιών, καθώς ήταν γνωστές οι ικανότητες και οι επιδόσεις των Ελλήνων στη ναυτιλία. Ο Ε. Φωτιάδης σ’ ένα άρθρο περιγράφει: «Ύδρα 1769…ο Χαντζή Καραντάνης φεύγει, μαζί με άλλους νέους ένα πρωί, εν μέσω θρήνων, ευλογιών και ευχών όλου του νησιού και της μητέρας του. Ήταν μονογενής και ορφανό…Αίφνης επιστρέφει. Αλλά όχι ως ναύτης. Επιστρέφει ως κυβερνήτης δικρότου, αλαζονικός σαρικοφόρος, περαστικός απ’ την πατρίδα του.» Οι Έλληνες για να αντιμετωπίσουν το παιδομάζωμα έκρυβαν τα παιδιά τους ή τα πάντρευαν πρόωρα γιατί τους έγγαμους δεν τους έπαιρναν για γενίτσαρους. Αργότερα που έπαψε η μη κλήτευση έγγαμων, ο μόνος τρόπος διαφυγής ήταν η φυγή στα βουνά. Έτσι δημιουργήθηκε και η κλεφτουργιά. Το παιδομάζωμα καταργήθηκε επί Μουράτ του Δ’ (1638). Στα διακόσια χρόνια που διατηρήθηκε εξισλαμίστηκαν περίπου ένα εκατομμύριο ελληνόπουλα.
Τα παιδιά όμως δεν υπήρξαν μόνο τα θύματα της πολεμικής ιστορίας. Πρόσφεραν πολλά και είχαν σπουδαία επιτεύγματα στον αγώνα για την ελευθερία. Για να αναλάβουν όμως το βάρος του αγώνα θα έπρεπε να μην ξεχάσουν την ιστορία τους. Το δύσκολο αυτό έργο με τα ανύπαρκτα σχεδόν μέσα της εποχής, ανέλαβαν οι δάσκαλοι και οι ιερείς, με την συμπαράσταση των ομογενών που μπόρεσαν και έφυγαν σε χώρες της Ευρώπης. Καθοριστικός ήταν ο ρόλος του κρυφού σχολειού και η συμβολή της εκκλησίας στην μόρφωση των ελληνόπουλων, παρότι υπάρχουν αρκετοί, και ιστορικοί ανάμεσα τους που αμφισβητούν την ύπαρξη του με σπουδαιότερο επιχείρημα ότι «οι Οθωμανοί Τούρκοι υπήρξαν ανεκτικοί σε θέματα πίστης και παιδείας και δεν καταδίωκαν την εκπαίδευση των Ελλήνων. Άρα γιατί χρειάζονταν κρυφά σχολειά στους νάρθηκες των Ναών και των Μοναστηριών;». Η απάντηση έχει ως εξής: Για λόγους διοικητικούς και θρησκευτικούς πράγματι οι σουλτάνοι παραχώρησαν κάποια προνόμια, όμως υπήρξαν περίοδοι και περιοχές, στις οποίες δεν τηρήθηκαν οι υποσχέσεις αυτές. Δεν είναι δυνατόν να μιλάμε για ενιαία τουρκοκρατία στο χρόνο και τον χώρο. Σε μια αχανή αυτοκρατορία υπό τις συνθήκες διοικήσεως και επικοινωνίας της εποχής εκείνης, η αυθαιρεσία των τοπικών μπέηδων και πασάδων ήταν σύνηθες φαινόμενο. Δεν είχαμε άρα ομοιόμορφη εφαρμογή των αποφάσεων περί θρησκείας και παιδείας των Ελλήνων. Ειδικά οι δύο πρώτοι αιώνες υπήρξαν πολύ δύσκολοι για την άσκηση των θρησκευτικών και εκπαιδευτικών ελευθεριών. Χαρακτηριστικά το 1537 ο Σουλεϊμάν ο Α’ έδωσε διαταγή που ζητούσε να εκτελεστεί ως άπιστος οποιοσδήποτε αμφισβητούσε τα λόγια του προφήτη Μωάμεθ. Ο Σουλτάνος Σελήμ ο Α’ δήλωνε δημόσια το μίσος του προς όλους τους χριστιανούς και την άποψη του περί βίαιου εξισλαμισμού όλων των μη μουσουλμάνων. Ο Οθωμανός ηγεμόνας της Αιγύπτου απαγόρευε τη χρήση της ελληνικής γλώσσας επί ποινή αποκοπής της γλώσσας. 30000 ελληνικές γλώσσες κόπηκαν. Σε τέτοιες εποχές δημιουργήθηκε η ανάγκη για Κρυφά Σχολειά.
Μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774 τα πράγματα σαφώς βελτιώνονται και γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια για τη δημιουργία σχολείων που θα ετοίμαζε τα παιδιά για το μεγάλο αγώνα. Ο Πατροκοσμάς ο Εσωμερίτης ιδρύει διακόσια δέκα ελληνικά σχολεία. Ο μεγάλος Άγιος της εκκλησίας μας Κοσμάς ο Αιτωλός μάζευε τους χωρικούς και τους έλεγε: « Να μαζευτείτε όλοι να κάνετε ένα σχολείο καλό, να βάλετε και επιτρόπους να το κυβερνούν, να βάλουν δάσκαλο να μαθαίνουν όλα τα παιδιά γράμματα, πλούσια και φτωχά. Όταν οι συνθήκες για τη λειτουργία σχολείων ήταν δύσκολες, οι νάρθηκες των εκκλησιών, γίνονταν οι ναοί της παιδείας. Πως διατηρήθηκε η ελληνική γλώσσα κάτω από τέτοιες συνθήκες αν δεν υπήρχαν το ψαλτήρι και τα άλλα εκκλησιαστικά βιβλία; Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι τα Κρυφά Σχολειά ήταν απαραίτητα τους πρώτους δύο αιώνες της τουρκοκρατίας, στη συνέχεια δε, παρά τη βελτίωση της οθωμανικής συμπεριφοράς, λειτούργησαν για να δώσουν λύση απέναντι στην ανθελληνική τακτική ορισμένων Οθωμανών διοικητών.
Με το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης το 1821, βαρύ φόρο αίματος πληρώνουν οι Έλληνες της Πόλης. Ο καθηγητής Κ. Σιμόπουλος στο έργο του «Πως είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ‘21» γράφει: «Το πρωί 4000 πτώματα, κεφάλια, πόδια κείτονταν στους δρόμους της Πόλης….Μπήκαν στο σπίτι ενός πλούσιου Έλληνα κοσμηματοπώλη. Αφού καταλεηλάτησαν το σπίτι ανακάλυψαν την οικογένεια στο ανώγειο: πατέρα, μητέρα, οι δύο κόρες και μια υπηρέτρια. Η μια κόρη, ένα λεπτό και όμορφο κορίτσι, όταν ένας τούρκος θέλησε να της επιτεθεί, πήδηξε απ’ το παράθυρο στο κενό. Κατέβασαν την οικογένεια στην πλατεία.. Εκεί ξεγύμνωσαν την άλλη κόρη και την υπηρέτρια και έκοψαν πρώτα τους μαστούς και ύστερα τη μύτη τους. Ο γιός, 24 χρονών, χίμηξε πάνω στον τούρκο, τον γρονθοκόπησε στον κρόταφο, άρπαξε το ματωμένο γιαταγάνι από το χέρι του, και με ένα χτύπημα από πάνω προς τα κάτω του έκοψε τη μύτη. Μέσα σ’ ένα λεπτό τον είχαν κομματιάσει εκατό σπαθιά…. Κατά τα μεσάνυχτα έφεραν και άλλους έλληνες, άνδρες, γυναίκες και τρία μικρά παιδιά. Τους σούβλισαν με τα σπαθιά και τα έριξαν ζωντανά στη φωτιά.»
Στο Μεσολόγγι οι πολιορκημένοι σκέφτονταν πως θα βγουν, χωρίς να σημειωθούν μεγάλες απώλειες παιδιών. Τελικά πότισαν τα παιδιά με αφιόνι, τα πήραν μαζί τους και έκαναν την ηρωική έξοδο. Ο στρατηγός Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματα του, μας πληροφορεί πολλές φορές για την συμβολή των παιδιών στις μάχες. Ο Μύλλερ εμπνεύστηκε από τη χρησιμοποίηση και την δράση των παιδιών στα καράβια του αγώνα, και έγραψε το «Υδραιόπουλο». Στη μαρτυρική Χίο τη μέρα της σφαγής, εκτυλίχθηκαν οι μεγαλύτερες σκηνές κτηνωδίας. Ο Φωτεινός στα απομνημονεύματα του μας γράφει: «Πώς να παραστήσεις το δράμα της μάνας, που αρπάνε το βυζανιάρικο μωρό από την αγκαλιά της και πετώντας το σαν τόπι ψηλά τ ‘αφήνουν να πέσει πάνω στα σηκωμένα γιαταγάνια τους και να καρφωθεί σ’ αυτά;» Η τρομερή αυτή σφαγή της Χίου ξεσηκώνει προοδευτικά και φιλελεύθερα πνεύματα στην Ευρώπη. Ο Ντελακρουά φτιάχνει τον παγκοσμίως γνωστό πίνακα «Η σφαγή της Χίου», ο Γάλλος Lebrum γράφει την «Καταστροφή της Χίου», ο Βίκτωρ Ουγκώ «Το ελληνόπουλο».
Αλλά και τα μεταγενέστερα χρόνια της μικρασιατικής καταστροφής, τα παιδιά έζησαν περισσότερο απ’ όλους τον τρόμο και τη λαίλαπα της περιόδου. Ο Τζόρτζ Χόρτον, γενικός πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη το 1922 στα βιβλία του «Η κατάρα της Ασίας» και «Αναφορικά με την Τουρκία» γράφει: «Θυμάμαι την περίπτωση δύο νεαρών Ελλήνων που μόλις είχαν τελειώσει το γυμνάσιο. Κάποιος τους χτύπησε την πόρτα αργά την νύχτα και μόλις άνοιξαν τους κατέσφαξαν χρησιμοποιώντας τσεκούρια…. Στη Φώκαια είδα ένα αγοράκι εφτά ετών πάνω σ’ ένα γάιδαρο. Στην αγκαλιά του είχε ένα μωρό. Αυτά τα δύο πλάσματα ήταν τα μόνα που επέζησαν απ’ όλη την οικογένεια.» Η Έλιοτ στο βιβλίο της «Ξαναρχίζοντας πάλι απ’ το Αραράτ» αφηγείται την ιστορία ενός δωδεκάχρονου κοριτσιού: «Μας έσερναν με το μαστίγιο στο χέρι, μέρες ολόκληρες, μπορεί και βδομάδες. Κάποια στιγμή φθάσαμε στην έρημο της Αραβίας. Οι αδερφές μου και το μωρό πέθαναν στο δρόμο…Σκότωναν όλες όσες δε θα έπιαναν καλή τιμή στο σκλαβοπάζαρο. Το άλλο πρωί ήταν που σκότωσαν και τη δική μου τη μάνα.» Ο Otiw Swift ανταποκριτής της Chicago Tribune, επισκέφτηκε τα ελληνικά νησιά που αποβιβάζονταν οι πρόσφυγες: «Σ’ ένα νοσηλευτικό ίδρυμα της Χίου, είδα ένα παιδάκι που ναι μεν ήταν ζωντανό, αλλά το πρόσωπο του είχε πολτοποιηθεί από πυροβολισμό. Δράστης ήταν ένας Τούρκος στρατιώτης που πρώτα σκότωσε τον πατέρα του, ύστερα βίασε τη μητέρα του και στο τέλος το πυροβόλησε στο πρόσωπο.» Οι περιγραφές αυτές ξένων, και άρα ουδέτερων και ανεπηρέαστων παρατηρητών των γεγονότων, αποτελούν αποστομωτική απάντηση, στις όψιμες αναφορές κάποιων περί «συνωστισμού» στην προκυμαία της Σμύρνης.
Πολλά απ’ αυτά τα περιστατικά επαναλήφθηκαν στο πογκρόμ εναντίον του ελληνισμού της Πόλης το Σεπτέμβριο του 1955, αλλά και κατά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, το θέρος του 1974. Κλείνοντας αναφέρω τα λόγια του Κύπριου ήρωα και αγωνιστή Μιχαλάκη Καραολή: «Τα ελληνόπουλα δεν ξέρουν μόνο πως πρέπει να ζουν. Ξέρουν και να πεθαίνουν. Και πως την πατρίδα να τιμούν».
ΠΗΓΕΣ
Ανωνύμου του Έλληνος. Ελληνική Νομαρχία
Βακαλόπουλου Δ. Ιστορία του Νέου Ελληνισμού
Καντιώτου Αυγουστίνου. Κοσμάς ο Αιτωλός.
Μαρινέλλη Ε. Τα Ελληνόπουλα στους Εθνικούς Αγώνες.
Παπαρρηγόπουλου Κ. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους.
Πετσάλη-Διομήδη Θ. Οι Μαυρόλυκοι.
Σιμόπουλος Κ. Ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα και Πως είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ’21.
Χόρτον Τζ. Η κατάρα της Ασίας και Αναφορικά με την Τουρκία.
