Γιώργος Απέργης: Με φοβίζει η σκέψη ότι η τεχνολογία μπορεί να φτάσει να λειτουργεί ερήμην του ανθρώπου
Ο Γιώργος Απέργης γεννήθηκε στην Αθήνα αλλά από τα δέκα οκτώ του εγκαταστάθηκε στο Παρίσι όπου σπούδασε μουσική, ανάμεσα σε άλλους με τον μέγιστο Ελληνα πρωτοπόρο Ιάννη Ξενάκη και έκτοτε ζει και εργάζεται εκεί. Πολιτογραφημένος όχι μόνο τυπικά αλλά και πνευματικά Γάλλος εδώ και πολλά χρόνια θεωρείται και είναι εκλεκτός εκπρόσωπος του σύγχρονου γαλλικού πολιτισμού μα και διανόησης. Συνθέτει ορχηστρικά έργα σύγχρονης μουσικής δωματίου, δηλαδή για μικρά σύνολα και φωνητικά διαμέσου των οποίων καλλιέργησε μια πολύ ιδιαίτερη σχέση της μουσικής με τη γλώσσα. Με την ίδρυση του δικού του μουσικοθεατρικού οργανισμού και την δημιουργία σκηνικών πλέον έργων ανέπτυξε ακόμα περισσότερο την έρευνα του πάνω στην ηχητική/μουσική διάσταση της γλώσσας. Έτσι τα πρωτοποριακά θεατρικά έργα του που συνδυάζουν ευρηματικά και απροσδόκητα πολλά μέσα (multimedia) έχουν πάντα ως βασικό στοιχείο της σύλληψης και της δομής τους την προσωπικότατη επεξεργασία του της γλώσσας ως ηχητικού και όχι νοηματικού μέσου.
Ο Γιώργος Απέργης θα έρθει για μιαν ακόμα φορά στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση το Σάββατο 3 Νοεμβρίου για να παρουσιάσει το πλέον πρόσφατο μουσικοθεατρικό έργο του «Thinking Things», μία συμπαραγωγή της ΣΙΩ και του IRCAM – Κέντρου Πομπιντού του Παρισιού στο οποίο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά. Το «Thinking Things» κλείνει την άτυπη τριλογία του Γιώργου Απέργη με θέμα την τεχνολογία. Πρόκειται για μιαν εξαιρετικά πρωτότυπη σκηνική σύλληψη στην οποία πρωταγωνιστεί ένα...διαμελισμένο ρομπότ (!) και εκτελείται από δύο λυρικές μεν ερμηνεύτριες οι οποίες όμως έχουν πολύ μεγάλη εμπειρία και στη σύγχρονη μουσική, έναν βιρτουόζο των κρουστών που προσεγγίζει το ίδιο ανανεωτικά το όργανο του και μία χορεύτρια/χορογράφο. Ο διαπρεπής Γαλλοέλληνας δημιουργός που θα συμπληρώσει τον Δεκέμβριο τα εβδομήντα τρία χρόνια του, μου μίλησε για αυτό το έργο του στο οποίο άνθρωποι και μηχανές όχι μόνο συνδιαλέγονται αλλά τα όρια τους φτάνουν να γίνονται τόσο ασαφή ώστε να ανταλλάσσουν αμοιβαία θέσεις και τις δυνατότητες που δίνει μα και τους φόβους τους οποίους εμπνέει στον σημερινό άνθρωπο η ολοένα και μεγαλύτερη «μηχανοποίηση» της ίδιας της ζωής του.
Η βασική πηγή έμπνευσης του έργου είναι η όλο και μεγαλύτερη εισβολή της τεχνολογίας στην μουσική πράξη, όχι μόνον στην ηλεκτρονική μουσική αλλά και συνολικά ή ο ολοένα και μεγαλύτερος ρόλος που παίζει η τεχνολογία στην ζωή μας και άρα η επίδραση την οποία ασκεί σε αυτήν;
Προφανώς το δεύτερο. Η τεχνολογία υπάρχει πλέον παντού γύρω μας και όλο και περισσότερο, την βλέπουμε αλλά και την ακούμε. Καθώς συνέβη προοδευτικά δεν ξέρω πόσο συνειδητοποιούμε το ότι πάρα πολλοί από τους φυσικούς ήχους ή και θορύβους που είχαμε συνηθίσει να ακούμε στο περιβάλλον μας έχουν αντικατασταθεί από τεχνητούς και, πιο συγκεκριμένα, ψηφιακούς. Κινητά τηλέφωνα, υπολογιστές, tablets και τόσες άλλες μικρότερες ή μεγαλύτερες συσκευές παράγουν ή αναπαράγουν ψηφιακούς ήχους οι οποίοι δημιουργούν πλέον ένα όλο και μεγαλύτερο διαφορετικό ηχητικό σύμπαν που αναπόφευκτα κυριαρχεί στην αίσθηση της ακοής μας. Αυτό βέβαια ισχύει και στη μουσική και πολύ περισσότερο από άλλες εκφάνσεις της ζωής. Υπάρχουν πλέον περισσότερες από μία γενεές οι οποίες δημιουργούν και εκτελούν μουσική αποκλειστικά διαμέσου υπολογιστών, αδιαφορώντας ή και αγνοώντας τα γνωστά ακουστικά ή ακόμα και ηλεκτρικά μουσικά όργανα.
Ανεξάρτητα από το συγκεκριμένο έργο, σας απασχολεί πολύ καιρό η σχέση του ανθρώπου με την τεχνολογία ή μάλλον καλύτερα του ανθρώπου με το δημιούργημα του που λέγεται μηχανή;
Είναι δυνατόν να μην με απασχολεί όταν, όπως προανέφερα, η τεχνολογία σχεδόν κυριαρχεί πια στην ζωή μας; Κοντεύουν τρεις δεκαετίες που κάνει διαρκώς, κάθε ημέρα και περισσότερο, πιο αισθητή την παρουσία της στην ανθρώπινη πραγματικότητα. Από τη μία είναι μια αναπόφευκτη εξέλιξη και, ως τέτοια, δεν έχει νόημα να την αμφισβητούμε ή να προσπαθούμε να την αναιρέσουμε, το ποτάμι ποτέ δεν γυρίζει πίσω. Αναμφίβολα επίσης έχει προσφέρει πολλά στον άνθρωπο, έχει βελτιώσει την καθημερινότητα και την συνολικά την ζωή του σε πολλούς τομείς και είμαι βέβαιος ότι θα μας προσφέρει ακόμα περισσότερα στο μέλλον. Από την άλλη όμως με φοβίζει μια εποχή που η τεχνολογία θα λειτουργεί ερήμην του ανθρώπινου παράγοντα, θα ελέγχει δηλαδή αυτή εμάς αντί να συμβαίνει το αντίστροφο όπως είναι το φυσιολογικό. Κάτι που ήδη έχει αρχίσει να συμβαίνει, πρέπει να το σημειώσουμε αυτό...
Τι πιστεύετε για την τεχνητή νοημοσύνη, καταρχήν είναι κατά τη γνώμη σας κάτι θετικό ή αρνητικό;
Σε ένα πρώτο επίπεδο σίγουρα είναι θετική, ήδη έχει συνεισφέρει πολλά στην εξέλιξη αρκετών επιστημονικών τομέων. Επίσης από δημιουργικής πλευράς είναι πολύ ενδιαφέρουσα, δίνει την δυνατότητα σε εμάς τους δημιουργούς για πολλούς πειραματισμούς ή ακόμα και διασκεδαστικά «παιχνίδια» μαζί της. Οπως πάντα όμως είναι απαραίτητη η ύπαρξη μέτρου. Το να υπάρξουν κάποτε μηχανές οι οποίες να είναι πιο ευφυείς από τους κατασκευαστές τους δεν είναι μόνο δυσάρεστο αλλά και επίφοβο, ακόμα και επικίνδυνο. Πάντα όταν ανοίγουν οι ασκοί του Αιόλου για κάτι που δεν γνωρίζουμε πλήρως η εξέλιξη είναι μη ελεγχόμενη και άρα απρόβλεπτη, δεν μπορούμε να ξέρουμε ποια θα είναι η κατάληξη η οποία έχει ίσες πιθανότητες να είναι καλή ή κακή, ακόμα και καταστροφική.
Θα γνωρίζετε ίσως ότι μια ερευνητική ομάδα για τους υπολογιστές κατασκεύασε το πρώτο chip στο οποίο εμπεριέχεται ανθρώπινο DNA με σκοπό οι υπολογιστές, εκτός από νοημοσύνη, να αναπτύξουν και συναισθήματα. Πώς κρίνετε αυτή την εξέλιξη;
Αυτό ακριβώς εννοώ με την αναγκαιότητα του μέτρου. Μπορώ δηλαδή να φανταστώ, καθώς μιλάμε για κάτι το οποίο ακόμα δεν υφίσταται καν, κάποιες χρησιμότητες τις οποίες πιθανόν να έχουν μηχανές, ρομπότ δηλαδή γιατί περί αυτών πρόκειται, που σκέπτονται αλλά και νιώθουν. Ποιος όμως είναι τελικά ο σκοπός της δημιουργίας τους; Το να υποκαταστήσουν κάποτε τους ανθρώπους; Ο κόσμος μας να γίνει κάποια στιγμή ένας κόσμος μηχανών; Είναι μια το λιγότερο εφιαλτική προοπτική...
Το μουσικό μέρος του έργου είναι μόνον τα κρουστά τα οποία θα προέρχονται από τις κινήσεις του σώματος του Richard Dubelski οι οποίες θα μετατρέπονται σε ήχο μέσω ειδικών πιεζοηλεκτρικών μικροφώνων ή ένα τμήμα του θα παράγεται και από τους υπολογιστές;
Οχι, δεν είναι το μόνο, υπάρχουν και τμήματα που είναι εξολοκλήρου ηλεκτρονικά, έχουν παραχθεί από υπολογιστές και θα αναπαραχθούν φυσικά επίσης από υπολογιστές. Πρέπει να πω όμως ότι προσωπικά δεν χωρίζω το έργο σε μουσικό και μη μέρος. Φωνές, «φυσική» και ηλεκτρονική μουσική, ακόμα και οι ήχοι που παράγει το ρομπότ συναποτελούν για εμένα το ενιαίο σύνολο της μουσικής του έργου, όλα τους είναι τμήματα του τρόπου με το οποίο το συνέθεσα.
Η παρουσία της φωνής είναι περισσότερη από εύλογη καθώς είναι ο κατεξοχήν ανθρώπινος ήχος αλλά ο χορός περιλαμβάνεται ως ένα ακόμα βασικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό, της κίνησης ή απλά για να προσδίδει ένα οπτικό στοιχείο στην παράσταση;
Παρότι τον εκτελεί μια διακεκριμένη χορεύτρια στην πραγματικότητα δεν είναι χορός αλλά κίνηση. Για εμένα μάλιστα είναι και αυτό τμήμα της μουσικής του έργου, είναι μουσική αλλά όχι του ήχου μα της εικόνας, αν μπορεί αυτό να γίνει κατανοητό. (γέλια)
Ο τίτλος του έργου είναι μα αναφορά στις απεριόριστες δυνατότητες της ανθρώπινης σκέψης ή ένα σχόλιο σας για το αν, πώς και κατά πόσον είναι πάντα οι σκέψεις αυτές θετικές για τον άνθρωπο;
Ο τίτλος του έργου αναφέρεται σε πράγματα, μηχανές οι οποίες μπορεί να σκέφτονται, δηλαδή στο ρομπότ που υπό μιαν έννοια είναι ο πρωταγωνιστής του! Από την άλλη όμως είναι και μια αναφορά στις τρομερές δυνατότητες της ανθρώπινης σκέψης η οποία ανακαλύπτει ή και εφευρίσκει εκ του μηδενός πράγματα. Ισχύουν και τα δύο ταυτόχρονα, ο τίτλος έχει αυτή την διττή έννοια, όσο αντιφατικό και αν φαίνεται – και πιθανότατα είναι – αυτό.
Εντέλει πηγαίνοντας προς το τέλος της δεύτερης δεκαετίας του εικοστού πρώτου αιώνα είστε αισιόδοξος για το ανθρώπινο είδος και μιαν από τις υψηλότερες εκφάνσεις του πολιτισμού του, την μουσική ή όχι;
Δεν έχω την πολυτέλεια να είμαι απαισιόδοξος! Πρέπει, θα έλεγα ακόμα και ότι είμαι υποχρεωμένος, όπως και όλοι μας, να είμαι αισιόδοξος. Συμβαίνουν γύρω μας, σε όλο τον κόσμο και όσον αφορά σχεδόν οτιδήποτε, τόσα πολλά δυσάρεστα και ζοφερά πράγματα ώστε ο μόνος τρόπος για να τα αντιμετωπίσουμε και να βαδίσει η ανθρωπότητα προς ένα καλύτερο μέλλον είναι η αισιόδοξη, θετική σκέψη.
Και τα πιο άμεσα σχέδια σας;
Το επόμενο μουσικοθεατρικό έργο μου είναι προγραμματισμένο για μετά από δύο χρόνια. Μέχρι τότε θα υπάρχουν μόνον αμιγώς μουσικά τα οποία ακολουθούν την εξελικτική πορεία της μουσικής σκέψης και γραφής μου όπως αυτή ξεκίνησε στην αρχή της διαδρομής μου και συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Η πορεία αυτή είναι φυσικά ευθύγραμμη, συμβαδίζοντας με την επίσης «γραμμική» και απολύτως ορθολογική προσέγγιση του Γιώργου Απέργη στην μουσική και συνολικά στην δημιουργία...
