Η Γλώσσα της Τέχνης
Ο Κουρμπέ, ο διασημότερος και επαναστατικότερος ίσως ρεαλιστής ζωγράφος του 19ου αιώνα, πήρε μέρος στην εξέγερση της Κομούνας, έσπασε μνημεία – όπως κάνουν σήμερα τα Γαλλογιλέκα – και αυτοεξορίστηκε στην Ελβετία για να μην συλληφθεί και εκτελεστεί όπως πολλοί Κομουνάριοι. Ναι, αυτός που έχει ζωγραφίσει την προκλητική και εκπληκτική «Καταγωγή του Κόσμου». Από την εξορία του έστειλε στους Γάλλους την ακόλουθη ιδεολογική εξομολόγηση, που πολλοί από μας θα την συνυπέγραφαν:
Είμαι πενήντα χρονών και πάντοτε έζησα ελεύθερος. Αφήστε με να τελειώσω τη ζωή μου ελεύθερος. Και όταν πεθάνω ιδού τι θέλω να λένε για μένα: Δεν ανήκε σε καμιά σχολή, σε κανένα εκκλησιαστικό ίδρυμα, σε καμιά ακαδημία και ακόμα λιγότερο σε κάποιο καθεστώς, εκτός βέβαια από το καθεστώς της ελευθερίας. Είμαι εκ γενετής οπαδός της Δημοκρατίας και θρησκεία μου είναι η τέχνη.
GustaveCourbet, 1872
Δεν μου ζήτησε ποτέ κανείς εφημέριος να εξομολογηθώ για τα έργα μου, αλλά θα τοκάνω για τη HuffPost.
Όταν οι άνθρωποι άρχισαν να ντύνονται άφησαν τουλάχιστο τους θεούς τους γυμνούς.Όσο και τους ήρωες και τις ηρωίδες τους. Ως άλλοι ιερείς, οι ζωγράφοι και οι γλύπτες ανέλαβαν να μας τους γνωρίσουν. Tα θεία αυτά εικαστικά θα τα βρίσκουμε συνέχεια μπροστά μας διασχίζοντας την Ιστορία του ανθρώπου. Ταξιδεύοντας πάνω στο άρμα που οδηγεί ένας αρχαίος θεός ή μια αρχαία θεά, θα συναντήσουμε τις μεταμορφώσεις που υπέστησαν οι κοινωνίες και τα εικαστικά τους ηφαίστεια. Γιατί αυτό κάνουν οι Τέχνες και ιδιαίτερα οι εικαστικές. Και η Ποίηση φυσικά. Οι εικαστική Τέχνη είναι αμεσότερη ποίηση. Μια ποίηση μεταμορφωμένη. Όπως μεταμορφωμένοι είναι ο κάθε θεός και η κάθε θεά. Ποιητική άλλωστε δεν είναι η Μυθολογία; Τόσο η Ιλιάδα όσο και η Βίβλος, που ακολούθησε, είναι έργα γραμμένα ποιητικά. Και γεμάτα εικόνες. Τόσο οι μυθολογικές εικόνες που θα δούμε στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα όσο και οι βιβλικές που θα ξυπνήσουν στην Αναγέννηση. Φυσικά η Αφροδίτη θα είναι η πιο ελκυστική και δημοφιλής. Μέχρι σήμερα!
Η ιστορία της Τέχνης φιλοδοξεί να αναγνώσει παράλληλα το ηθικό, αισθητικό, αισθησιακό και πολιτικό περιεχόμενο που σχεδιάζεται, χρωματίζεται ή σφυρηλατείται από τις κοινότητες των δημιουργών και των καταναλωτών εικόνων. Στην περίπτωση της Αφροδίτης (που γνωρίζω καλύτερα) η προσέγγισή του «παραμυθά» (του ιστοριογράφου, αν θέλετε εν απουσία ιστορικού) είναι να παρακολουθήσει ένα «ιδεώδες», τη μυθοποίηση της Γυναίκας σαν μορφή, αλλά και σαν αισθητικό, ψυχολογικό και μεταφυσικό «ερωτικό περιβάλλον» που οραματίζονται οι διαδοχικές κοινωνίες και οι καλλιτέχνες τους από την αρχαιότητα μέχρι την επιδρομή της μοντέρνας τέχνης.
Στην ελληνική αρχαιότητα - και μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ. – στις εικαστικές τέχνες επικρατούσε το ανδρικό γυμνό. ‘Άλλωστε γι’αυτό αυτά τα αγάλματα ονομάστηκαν ανδριάντες, συνήθως ολυμπιονικών. Γυμνών γιατί αγωνίζονταν γυμνοί. Την έκρηξη του γυναικείου γυμνού θα φέρει η Αφροδίτη της Κνίδου του Πραξιτέλη που θεωρείται το πρώτο γυναικείο γυμνό υπάρχοντος προσώπου, τουλάχιστον στην Ελληνικό χώρο. Άγαλμα που θα γίνει διάσημο και για το μοντέλο του. Που ήταν η επίσης διάσημη εταίρα Φρύνη. Τουλάχιστο ως προς το σώμα. Για τα ζωγραφικά έργα δεν γνωρίζουμε τι έγινε επειδή καταστράφηκαν όλα από όψιμους βιαστικούς χριστιανούς.
Μια ιστορία Τέχνης θα πρέπει να έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Η σύνθεσή της αποβλέπει στην συνομιλία με το ευρύτερο κοινό. Να είναι ενημερωτική και για τη ιστορία του έργου, την ιστορία της εποχής του και της εποχής που προηγήθηκε. Και σε τι οδήγησε. Δυστυχώς δεν είχαμε στη χώρα μας μια ολοκληρωμένη και εύληπτη αφήγηση της ιστορίας της ανθρωπότητας μέσω μιας ιστορίας της Τέχνης. Όπως «Οι Μεταμορφώσεις της Αφροδίτης»(1)(για να κάνουμε και λίγη διαφήμιση). Ίσως γι’ αυτό δεν βλέπουμε αρκετούς Αθηναίους στην Ακρόπολη και στα μουσεία. Στα οποία μουσεία μόνο αγγλικά, γαλλικά μέχρι και κινεζικά ακούω κάθε φορά. Δεν νομίζω να έχει χαθεί η ελληνική φλυαρία. Και δεν νομίζω πάνω από 100 ή 200 χιλιάδες σύγχρονοι Αθηναίοι να έχουν ανεβεί στην Ακρόπολη. 100 είναι ήδη το 2%. Και να σκεφτεί κανείς ότι οι ημίονοι (2) που έφερναν το μάρμαρο από την Πεντέλη, όπως μας βεβαιώνει ο Πλούταρχος, είχαν τόσο πολύ συνηθίσει τον ιερό βράχο που μερικοί ανέβαιναν και με δική τους πρωτοβουλία. Για βόλτα. Οι Αθηναίοι θα τα τιμήσουν αφήνοντάς τα απελευθερωμένα στα χωράφια.
Στην Ιστορία της Τέχνης δύο πράγματα ανέρχονται συνέχεια στην επιφάνεια. Η κλασική Ελλάδα και η Αναγέννηση. Διότι το ένα έφερε το άλλο. Η Αναγέννηση δεν ήταν μόνο η αναγέννηση της ελληνικής σκέψης και τέχνης και η νεκρανάσταση του πραξιτελικού γυμνού. Πολιτιστικά, πολιτικά και εκκλησιαστικά, είναι η έξοδος από τον Μεσαίωνα και η προετοιμασία ενός Ευρωπαϊκού πολιτισμού που οδήγησε σε μια πολιτική αναγέννηση, πάλι εμπνευσμένη από τις δημοκρατικές κατακτήσεις της αρχαίων Ελλήνων και ιδιαίτερα των Αθηναίων. Κατακτήσεις στις οποίες οφείλουν πολλά οι τέχνες και τα γράμματα που ακολούθησαν.
Όλοι οι φιλόσοφοι θα σας πουν πως αν οι άνθρωποι επιχειρούν να υποτάξουν την Φύση, οι καλλιτέχνες προσπαθούν να την τελειοποιήσουν. Οι λαοί τούς έχουν αναθέσει αυτό το δεύτερο χρέος. Και η πιο κοντινή μας Φύση, είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Αφού πρώτα κάναμε ειδώλια της συντρόφου μας στη σπηλιά, με τα εργαλεία που είχαμε εφεύρει, κάναμε και τα ξόανα που οφείλαμε στους θεούς. Η παραστατική τέχνη εκπληρεί την ίδια λειτουργία με τον λόγο, θα μας πει ο Leroi-Gourhan. Ότιείναι κι αυτή ένα είδος γλώσσας.
Οι αρχαίοι μας πρόγονοι και την ίδια την Φύση την θεωρούσαν έργο τέχνης και ομορφιάς γι′ αυτό άλλωστε και την ονόμασαν Κόσμο, δηλαδή Κόσμημα. Γιατί αυτό σημαίνει ο όρος. Όπως το Μουσείο είναι ο ναός των Μουσών και το Μωσαϊκό αφιερωμένο στις Μούσες.
1. Ρ.Μανθούλη «Οι Μεταμορφώσεις της Αφροδίτης». Συνοδεύεται από ένα DVD 4 ωρών μe 1.500 έργα. (Εκδ. Γαβριηλίδης)
2. Το όνομά του ημίονου είχε ξεκινήσει ως θηλυκό (η ημίονος)
