Τέσσερα ελληνικά μαθήματα από τις Ισπανικές εκλογές
Ένα μόλις μήνα πριν τις ευρωεκλογές, η Ισπανία ήταν στις κάλπες. Το αποτέλεσμα των εκλογών αυτών είναι άραγε μια καθαρά ισπανική υπόθεση ή ένα πρόδρομο σημάδι της κίνησης του πολιτικού εκκρεμούς στην Ευρώπη;
Ο Τιπ Ο’ Νιλ, ο άνθρωπος που διαδέχθηκε τον Τζων Κένεντυ στην έδρα του της Βόρειας Βοστώνης και την διατήρησε επί 25 χρόνια, Πρόεδρος της Βουλής των ΗΠΑ επί 10 χρόνια, έμεινε στην ιστορία για μια διάσημη φράση: All politics is local! Οι πολιτικές μάχες κρίνονται πάντα σε τοπικό επίπεδο, με τοπικά, προπάντων, κριτήρια. Και οι εκλογές στην Ισπανία έχουν ασφαλώς ειδικά, συγκεκριμένα εθνικά χαρακτηριστικά. Προκλήθηκαν άλλωστε και- σε κάποιον βαθμό- κρίθηκαν από μια εθνική κρίση: την απειλή απόσχισης της Καταλονίας.
Αλλά η Πολιτική, ιδίως στην Ευρώπη, είναι όλο και λιγότερο μια αυστηρά τοπική υπόθεση. Και οι πασχαλινές εκλογές στην Ισπανία κρύβουν αναμφισβήτητα κάποια μηνύματα που αφορούν την Ευρώπη. Μας αφορούν κι εμάς.
-Το πρώτο και ίσως το σημαντικότερο είναι η μετεωρική άνοδος και η είσοδος στην Βουλή (με 10%) του Vox, ενός κόμματος που αμφισβητεί τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά της μετα-Φρανκικής δημοκρατίας- της ισότητας των γυναικών, της αυτονομίας των περιοχών, της ανεκτικότητας. Η Ισπανία προστίθεται έτσι στον μεγάλο αριθμό ευρωπαϊκών χωρών που σημαδεύονται από αυτό το κύμα ανόδου ενός ακροδεξιού εθνικισμού. Ξεκινώντας από την Ελλάδα, όπου μια περιθωριακή συμμορία τραμπούκων εξελίχθηκε σε κοινοβουλευτικό κόμμα, το κύμα αυτό απλώνεται πια σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες (εκτός μιας: της Πορτογαλίας) και σε δύο από αυτές (Ιταλία, Αυστρία) μετέχει στην κυβέρνηση. Το γεγονός ότι αυτό το κύμα έσπασε ένα ισχυρό ταμπού δεκαετιών και εμφανίστηκε σε δύο χώρες, στις οποίες η ιστορία είχε προσφέρει ένα ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα, την μετά τον εφιάλτη του Χίτλερ Γερμανία και την μετά την δικτατορία του Φράνκο Ισπανία, έχει την ιδιαίτερη σημασία του.
Η νίκη των Σοσιαλιστών, για πρώτη φορά μετά από πάνω από δέκα χρόνια, έχει και αυτή την σημασία της. Στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, η δύναμη των Ισπανών Σοσιαλιστών κατέρρευσε από το 44% στο 22% και έμοιαζε να ακολουθεί μια πανευρωπαϊκή μοίρα παρακμής. Η εκλογική τους νίκη έρχεται μετά από αντίστοιχες επιτυχίες στην Σουηδία και την Φινλανδία, την επιτυχή διακυβέρνηση των Σοσιαλιστών στην Πορτογαλία και την διαφαινόμενη ανάκαμψη του Δημοκρατικού Κόμματος στην Ιταλία. Πολλοί αναλυτές προβλέπουν μια συγκρατημένη ανάκαμψη της ευρωπαϊκής Κεντροαριστεράς. Και, αντίστοιχα, η κατάρρευση του Λαϊκού Κόμματος, από το 45% του 2011 στο 17% της περασμένης Κυριακής, μοιάζει να επιβεβαιώνει εκείνους (όπως οι Financial Times) που υποστηρίζουν ότι η υπαρξιακή κρίση που έπληττε την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία τα προηγούμενα δέκα χρόνια, μετακομίζει στην ευρωπαϊκή κεντροδεξιά.
Η επίδοση των Ποδέμος είναι ένα τρίτο σημάδι. Το κόμμα αυτό γεννήθηκε από το κίνημα των Indignados, που ξέσπασε στις Ισπανικές πόλεις τον Μάιο του 2011, λίγο πριν μεταφυτευθεί και στις ελληνικές πλατείες. Μετέτρεψε την αντίδραση στις πολιτικές λιτότητας των χρόνων της κρίσης σε ένα νέο, για την Ευρώπη, πρότυπο ριζοσπαστικής Αριστεράς, με κάποια χαρακτηριστικά λατινοαμερικάνικου ποπουλισμού. Στην πρώτη τους εκλογική εμφάνιση το 2015 ισοφάρισαν τους Σοσιαλιστές και στις επόμενες απείλησαν να τους υπερκεράσουν. Η πτώση τους, από το 21% στο 14%, περιορίζει την απήχησή τους στα όρια σχεδόν της παραδοσιακής Αριστεράς και τις φιλοδοξίες τους στην υποστήριξη ή συμμετοχή σε μια κυβέρνηση Σοσιαλιστών, όπως στην Πορτογαλία. Αν προστεθεί σε αυτό και ο μαρασμός του «αριστερού λαϊκισμού» των Ιταλικών Πέντε Αστέρων, μετά την απομυθοποιητική συμμετοχή τους στην εξουσία, πολλοί αναλυτές συμπεραίνουν ότι το φαινόμενο ίσως κλείνει τον κύκλο του.
Υπάρχει κι ένα τελευταίο συμπέρασμα από τις ισπανικές εκλογές, που ίσως έχει πανευρωπαϊκή σημασία. Ο παλιός δικομματισμός- όπου υπήρχε- δοκιμάστηκε στα χρόνια της κρίσης και έπαψε να λειτουργεί. Αλλά δεν αντικαθίσταται από κάποιον νέο δικομματισμό. Το ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο είναι κατακερματισμένο. Στην Ισπανία, ο Πέδρο Σάντσεζ πρέπει να επιδοθεί σε μια δύσκολη επιχείρηση ισορροπιών για να σχηματίσει πλειοψηφία στα Κορτές. Η διακυβέρνηση είναι μια υπόθεση δύσκολων και εύθραυστων συμμαχιών και συμβιβασμών. Τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και σε ευρωπαϊκό- καθώς όλες οι προβλέψεις μας προειδοποιούν πως στην επόμενη ευρωβουλή η παραδοσιακή συνεννόηση Χριστιανοδημοκρατών-Σοσιαλιστών δεν θα αρκεί, για πρώτη φορά από το 1979, για να σχηματιστούν πλειοψηφίες.
