«Tehom - Άβυσσος»: Η έκθεση φωτογραφίας της Ρενέ Ρεβάχ και ο αφανισμός των Εβραίων της Θεσσαλονίκης

Με αφετηρία στα σκοτεινά νερά, απύθμενη αρχή της δημιουργίας, και σε μαύρες σελίδες που γράφτηκαν στην ιστορία των προγόνων της, η εξαιρετική φωτογράφος Renée Revah παρουσιάζει την έκθεση φωτογραφίας- installation με τίτλο «Tehom - Άβυσσος» στο 48ο Φεστιβάλ Ολύμπου.

Η έκθεση αποτελείται από υποβρύχιες φωτογραφίες και πορτραίτα, με έμμεσες και άμεσες αναφορές στην ιστορία του αφανισμού των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και ειδικά της οικογένειας της φωτογράφου.

Συνοδεύεται από την ηχητική εγκατάσταση που εμπνεύστηκε ειδικά για τις εικόνες της «Αβύσσου» ο συνθέτης Δημήτρης Μπάκας.

Η έκθεση είναι αφιερωμένη στην μνήμη όλων όσων χάθηκαν και στον αγώνα των ανθρώπων για ζωή.

Tehom σημαίνει Άβυσσος

Στις 15 Μαρτίου 1943, πριν από 76 χρόνια, στον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό της Θεσσαλονίκης σφύριζε το πρώτο τρένο του θανάτου για τα στρατόπεδα Μπιρκενάου και Άουσβιτς της Πολωνίας. 2.800 εβραϊκής καταγωγής πολίτες στοιβάχτηκαν σε σφραγισμένα εμπορικά βαγόνια ζώων.

Μέχρι τις 2 Αυγούστου του 1943 μεταφέρθηκαν με 19 αποστολές, οι οποίες έφθαναν νύχτα, «Nacht und Nebel» («Νύχτα και με ομίχλη»), 46.061 Εβραίοι στα στρατόπεδα, όπου στην πλειοψηφία βρήκαν μαρτυρικό θάνατο.

Μεταξύ των θυμάτων ήταν και οι συγγενείς της φωτογράφου: η προγιαγιά της Sol Venezia μαζί με τα παιδιά της Olga, Lina και Isaac.

Ρούχα και υφάσματα ήταν, όσα κληρονόμησε η οικογένειά της ως αντικείμενα μνήμης των ανθρώπων που χάθηκαν και του αγώνα τους να επιβιώσουν.

Στις φωτογραφίες μια πλεκτή κουρτίνα βυθίστηκε τελετουργικά στο νερό εκπληρώνοντας συμβολικά την ανάγκη της κάθαρσης και ο μετεωρισμός του σώματος συνδέεται με την πρωταρχική μορφή της ζωής στην μήτρα.

Τα σκοτεινά νερά παραπέμπουν στην Άβυσσο (Tehom), στον απέραντο βυθό και τα σκοτεινά ύδατα που σκεπάζουν την αόρατη και απρόσφορη γη, στην Βίβλο. Παρόν είναι και το ζωοποιό θεϊκό πνεύμα, που περιφέρεται στα ύδατα του δικό μας εσωτερικού απύθμενου βυθού και γεννά το φως της αγάπης, της αποδοχής και της συγχώρεσης.

O ήχος της Installation είναι μια Σύνθεση Ηχοτοπίου (Soundscape Composition) του Δημήτρη Μπάκα. Εστιάζοντας στην ιστορική μνήμη και τον επαναπροσδιορισμό της ταυτότητας, ο συνθέτης χρησιμοποιεί ως υλικά, επιστημονικές ηχητικές καταγραφές (pulsars, πλανητών, βυθού θαλάσσης, κλπ) που ουσιαστικά αποτελούν Ιστορικές ηχητικές αποτυπώσεις. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο συνθέτης ερμηνεύει τις καταγραφές ως είδος ‘ηχητικών ανασκαφών’, τις επεξεργάζεται και συντάσσει ένα αφαιρετικό αφήγημα της δημιουργίας σύμπαντος, γης και ανθρώπου.

Η Ρενέ γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε ηθοποιός και έπειτα παρακολούθησε μαθήματα φωτογραφίας. Εργάζεται σα φωτογράφος από το 2001 και η αγάπη της για το θέατρο έχει επηρεάσει την προσέγγισή της στη φωτογραφία. Σαν αποτέλεσμα, η τάση της είναι να σκηνοθετεί τις εικόνες και να αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω της σαν μέρος μιας παράστασης.

Έργα της έχουν εκτεθεί σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το 2016, ξεκίνησε την υποβρύχια φωτογραφία με ελεύθερη κατάδυση. Ο βυθός στις εικόνες της, φαίνεται μαγικός και τα πρόσωπα που απεικονίζοται στο νερό, μοιάζει να κολυμπούν στον δικό τους εσωτερικό βυθό.

Η δύναμη της συγχώρεσης

«Πριν από περίπου τρία χρόνια είδα ένα ντοκιμαντέρ μιας γυναίκας που λεγόταν Εύα Μόζες, η οποία έφυγε από τη ζωή πολύ πρόσφατα και η οποία ήταν πειραματόζωο του Μένγκελε στο στρατόπεδο του Μπιρκενάου» λέει η Ρενέ Ρεβάχ στο ΑΠΕ - ΜΠΕ.

«Αυτή η γυναίκα, αφού επέζησε από όλα αυτά τα βασανιστήρια, κάποια στιγμή, νιώθοντας την ανάγκη να απελευθερωθεί από τον πόνο, τον θυμό και τις καταστάσεις που είχε βιώσει, βρήκε έναν γιατρό που δούλευε στα στρατόπεδα, τον συνάντησε και του ζήτησε να υπογράψει μια συνθήκη, στην οποία μαρτυρούσε όλες τις φρικαλεότητες που συνέβησαν στα στρατόπεδα. Επιστρέφοντας, όμως, στη χώρα της, τη Ρουμανία, ένιωσε την ανάγκη να τον ευχαριστήσει για αυτή τη συνθήκη που υπέγραψε. Μετά από αυτήν κανένας δεν μπορούσε να αμφισβητήσει όλα αυτά τα γεγονότα. Οπότε, του έγραψε ένα γράμμα, στο οποίο θεώρησε πως το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε να του κάνει ήταν η συγχώρεση. Ταυτόχρονα ζωντάνεψε μπροστά της τον βασανιστή της, τον Μένγκελε και του είπε και εκείνου ότι τον συγχωρεί.

«Με αφορμή αυτό το ντοκιμαντέρ που είχα δει, αποφάσισα κι εγώ να ασχοληθώ με την ιστορία της οικογένειας του πατέρα μου. Ο παππούς μου και η οικογένειά του ζούσαν στη Θεσσαλονίκη, ήταν μέλη της εβραϊκής κοινότητας. Ο παππούς μου ήταν έμπορος και στις 15 Μαρτίου 1943, η οικογένειά του, η μάνα του, ο πατέρας του και τα τρία του αδέλφια και πολλοί άλλοι συγγενείς τους, ξεκίνησαν με το τρένο και μεταφέρθηκαν στο Μπιρκενάου. Ο παππούς μου κατέφυγε στην Αθήνα, κρύφτηκε εκεί με τη βοήθεια φίλων του και είχε τη δική του πορεία ώσπου έμαθε, το 1944, ότι όλη του η οικογένεια δεν ζούσε πια. Αυτή ήταν μια ιστορία που είχε σφραγίσει την παιδική μου ηλικία, παρόλα αυτά είναι σαν αυτές τις ιστορίες που οι οικογένειες κάπως απωθούν από τη συλλογική μνήμη. Έτσι κάπως, άρχισα να ψάχνω φωτογραφικό υλικό, τι μας έχει μείνει από αυτούς τους ανθρώπους, να συζητάω με τον πατέρα μου -είχα ακούσει και πολλές ιστορίες από τη γιαγιά μου- και σε αυτό το πλαίσιο ξεκίνησα κι εγώ, με την επιθυμία της κάθαρσης και της συγχώρεσης, της αγάπης να κάνω μια φωτογραφική εργασία για την οικογένεια του παππού μου.

«Μέσα από όλη αυτή τη φωτογραφική εργασία, αυτός είναι ο στόχος μου. Είναι η δική μου ανάγκη να μην κληρονομηθεί περαιτέρω ο πόνος και ο θυμός. Δεν πιστεύω ότι μπορούν να οδηγήσουν κάπου. Το είχα δει πεντακάθαρα και στο ντοκιμαντέρ, στα μάτια της γυναίκας, πόσο είχε ελευθερωθεί από αυτή την κίνηση.

Η γυναίκα αυτή έφυγε από τη ζωή -νομίζω στις 4 Ιουλίου- κι εγώ ευτυχώς πρόλαβα κι έστειλα ένα email με την εργασία που έχω κάνει και ένα ευχαριστώ, που στάθηκε η αφορμή για να μπω κι εγώ στην ίδια διαδικασία. Είναι ιδιαίτερα συγκινητικό για μένα γιατί ήρθα σε επαφή μαζί της λίγες μέρες πριν από τον θάνατό της και, μάλιστα, κατά την ετήσια επίσκεψή της στο Άουσβιτς».