Ο Λόγος περί Εμφυλίου

Greek soldier running during combat in the Greek civil War 1948. (Photo by: Universal History Archive/ Universal Images Group via Getty Images)

Γράφεις γράφεις γράφεις και ποτέ δεν ξέρεις ποιος σε διαβάζει. Ώσπου μια μέρα σε παίρνουν στο τηλέφωνο και σου λένε: Είμαι η ανεψιά του Χρήστου, του αγοριού που σκοτώθηκε σε μια μάχη. Μπορείτε να μου πείτε ποιος είναι ο αξιωματικός που μιλάει γι΄αυτόν, να τον ρωτήσω για να μάθω λεπτομέρειες;

Η κοπέλα είχε δει την ταινία μου «Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος»(1). Είναι η ταινία που έχει ερεθίσει, για τον έναν ή για τον άλλο λόγο την φαντασία, την περιέργεια και τις αντιδράσεις των θεατών, περισσότερο από άλλες. Την ρώτησα σε ποιο στρατόπεδο ήταν ο θείος της. Στον κυβερνητικό στρατό ή με τους αντάρτες. Δεν ξέρω, μου λέει, σε έναν από τους δύο! Ο Θείος της κοπέλας ήταν μάλλον ένας 18χρονος που κατατάχτηκε εθελοντής σε μια ομάδα του κυβερνητικού στρατού, στη Θεσσαλία, και σκοτώθηκε σε μια μάχη με τους αντάρτες.

Η κοπέλα δεν ήξερε τι είναι ο Εμφύλιος. Στη Γαλλική παιδεία μαθαίνουν για την προδοσία του Πεταίν, (2) τα ελληνικά σχολεία δεν μιλάνε για τον Εμφύλιο. Θέμα ταμπού. Και για μένα, μέχρι που μου ανέθεσε η ΑRΤΕ, το γνωστό Γαλλο-γερμανικό κανάλι, να γυρίσω αυτήν την ταινία. Το έκανα όσο γίνεται πιο αντικειμενικά. Η ταινία μεταδόθηκε από την ΕΡΤ χωρίς να γίνει καμιά ανακοίνωση. Την άλλη μέρα έλαβε δυο χιλιάδες τηλεφωνήματα που ζητούσαν να την αναμεταδώσει.

Σε δυο μέρες ήρθε μια επιστολή από την Θεσσαλονίκη στην ΕΡΤ που έλεγε: Η αντάρτισσα πάνω στο άλογο είμαι εγώ, η Κ. Έζησα τριάντα χρόνια στην Τασκένδη. Σ’ αυτήν την ταινία είναι όλη μου η ζωή. Μπορώ να έχω μια κόπια;

Της την στείλαμε.

Ένα άλλο τηλεφώνημα έλεγε: Είμαι η κ. του Γιαννούλη που δολοφονήθηκε από συντρόφους του αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού. Είπατε ότι πρωτύτερα είχε συλληφθεί από τον κυβερνητικό στρατό;

Για την εκτέλεση του Γιαννούλη που ήταν ένα από τα κορυφαία στελέχη των ανταρτών δεν υπήρχε καμιά σοβαρή πληροφορία ή εκδοχή. Από τους συντρόφους του οι μεν κατηγορούσαν τους δε. Όταν τελείωσε η συνέντευξή για τον Εμφύλιο ο Στρατηγός Γεώργιος Κουμανάκος, που είχε παρασημορφωθεί για τις επιτυχίες του στις μάχες του Γράμμου, με πήρε κατά μέρος λέγοντας «έχω ένα μυστικό που κάποτε πρέπει να το πω. Στη μάχη στα Ζαγόρια, που προηγήθηκε, συνέλαβα τον Γιαννούλη. Η Κυβέρνηση μού έστειλε μια επιστολή με πρόταση Ειρήνευσης κα την εντολή να τον αφήσω Ελεύθερο για να την παραδώσει στον Μάρκο».

Από όσο γνωρίζουμε και στον Δημοσιογράφο Γεώργιο Δρόσο είχε ανατεθεί αποστολή, εκ μέρους του Τσαλδάρη να έρθει σε επαφή με τον Μάρκο. Μέσω Γιουγκοσλαβίας, γιατί αυτή ήταν και η επιθυμία του Τίτο ο οποίος μόλις είχε εκδιωχθεί από την Κόμινφορμ, την Συμμαχία των Κομμουνιστικών χωρών, με απόφαση του Στάλιν. Όμως ο Ζαχαριάδης, ο ύπατος αρχηγός του Κόμματος και της «Κυβέρνησης του Βουνού» που ήταν μονίμως αντίθετος με κάθε απόφαση Ειρήνευσης, θα τιμωρήσει τους δύο Ειρηνιστές. Θα απελάσει πάραυτα στην Γιουγκοσλαβία τον Μάρκο και εικάζεται σοβαρά ότι διέταξε την εκτέλεση του Γιαννούλη. Είναι το μυστικό του Κουμανάκου που αναστάτωσε την οικογένεια του Γιαννούλη. Και πολλούς άλλους ομοϊδεάτες του που ακόμα διαπληκτίζονται γύρω από την ενοχή του Ζαχαριάδη στην Υπόθεση Γιαννούλη.

Α προπό, ιδού και μια ακόμα συνέπεια της ταινίας για τον Εμφύλιο. Ένα αίτημα της κόρης του Ζαχαριάδη! Η Όλγα με παρακάλεσε να της στείλω στην Πράγα κόπια της ταινίας μου για τον Εμφύλιο! Και την έστειλα.

Ο Ζαχαριάδης γράφει στο ιστορικό του«Στη Σοβ. Ενωση όπου σπούδαζα, το 1929, συνδέθηκα με τη γυναίκα μου Μαρία Νοβάκοβα του Κ.Κ. Τσεχοσλοβακίας». Αργότερα θα αποκτήσει μαζί της δύο παιδιά. Τον Κύρο και την ’Ολγα. Φαίνεται ότι ξαναείδε την γυναίκα του Μαρή το 1946 όταν πήγε στη Μόσχα γιατί η Όλγα γεννήθηκε το 1947(2). Όταν άρχιζε ο Εμφύλιος. Την οποία Όλγα δεν την είχε δει ποτέ. Μέχρι την ημέρα που η Όλγα έμαθε ότι ο αθέατος πατέρας της είχε εξοριστεί στην Δυτική Σιβηρία. Και αποφασίζει να πάει να τον γνωρίσει. Ήταν ο Αύγουστος του 1971. «Εκείνες οι δύο βδομάδες στο Σοργούτ -γράφει η Όλγα - ήταν οι πιο ευτυχισμένες στη ζωή μου. Τον είδα στο νοσοκομείο όπου τον είχαν πάει μετά από την απεργία πείνας που είχε κάνει. Έκλαιγε. Ήταν πολύ συγκινημένος»(3).

Σε δύο χρόνια, ο Νικολάι Νικολάεβιτς Νικολάεβ, όπως ήταν γραμμένος στο Ληξιαρχείο, αυτοκτόνησε. Η Όλγα θα βλέπει τώρα τον βίο και την πολιτεία του πατέρα της στην ταινία μου για τον Εμφύλιο.

Αλλά δεν είναι όλα συγκινητικά τα επεισόδια που επέφερε η ταινία μου αυτή. Πηδάω τον Άγγλο πρέσβη που στο Παρίσι που μου έστειλε μια θυμωμένη επιστολή για την περιποίηση που είχε υποστεί ο Τσόρτσιλ στη ταινία μου. Δεν ήξερε ο άνθρωπος ότι οι Άγγλοι και οι Γερμανοί είχαν συνάψει μυστικές συμφωνίες για την Ελλάδα μέσα στον πόλεμο! Στη Λισαβόνα. Για την μία (τον Σεπτέμβρη 1943) σχετικά με τα Τάγματα Ασφαλείας, υπάρχουν σοβαρές μαρτυρίες, ανεξακρίβωτες με στοιχεία αποδεικτικά. Για την άλλη, τον Σεπτέμβριο 1944, υπάρχουν υπεύθυνα κείμενα και συνεντεύξεις με ομολογίες Γερμανών χιτλερικών υπουργών στον δημοσιογράφο Βάσο Μαθιόποουλο και αναφορές σε βιβλίο του Γερμανού Διοικητή των Στρατευμάτων Κατοχής που εξεδόθη μετά τον πόλεμο.

Αλλά η πιο στυγνή εμφυλιοπολεμική ομολογία ήρθε από έναν χασάπη σε ένα χωριό του Βελγίου που είδε την ταινία όταν μεταδόθηκε στη Γαλλία. Μου γράφει στην επιστολή που μου έστειλε μέσω ΑRΤΕ: «Ωραία η ταινία σας, αλλά πρέπει να σας πω ότι είμαι πολύ περήφανος που έσφαξα με τα χέρια μου δύο κομμουνιστοσυμμορίτες κι έτσι γλίτωσα από το ταμείο του κράτους δύο συντάξεις!». Μάλιστα.

(Σημειώνω ότι δεν έχω βάλει τα ονόματα των ερωτώντων για εύλογους λόγους)