Οι αστοχίες της εξωτερικής πολιτικής της Ε.Ε. και η επίδρασή της στον κόσμο
Η Ευρώπη βιώνει μια δύσκολη μεταβατική περίοδο σε εσωτερικό και εξωτερικό επίπεδο, η οποία μπορεί να προμηνύει πολλά κακά. Η άκρα δεξιά βρίσκεται σαφώς σε άνοδο και έχει ήδη αρχίσει να επηρεάζει το πολιτικό σκηνικό σε ορισμένες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπως της Δανίας και της Αυστρίας και απειλεί να κυριαρχήσει στην Γαλλία και την Ιταλία. Η εξέλιξη αυτή έρχεται υπό το πρίσμα του αυξανόμενου ελέγχου της Μόσχας επί των ευρωπαϊκών ενεργειακών αναγκών σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, παρά την δεδομένη γνώση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων ότι η εξάρτηση αυτή θα μετατραπεί από τη Μόσχα σε όπλο ενάντια στην Ευρώπη και το ΝΑΤΟ σε οποιαδήποτε σύγκρουση που μπορεί να εκδηλωθεί στο μέλλον. Έτσι, συμπεραίνουμε ότι ο φάκελος του προσφυγικού/μεταναστευτικού παραμένει και θα παραμείνει μείζον θέμα για μεγάλο χρονικό διάστημα, όσο η Άγκυρα εξακολουθεί να απειλεί να πλημμυρίσει την γηραιά ήπειρο με εκατομμύρια προσφύγων και μεταναστών.
Σε αυτήν την ευαίσθητη περίοδο, ο νεαρός Γάλλος πρόεδρος με επιφανειακή εμπειρία είναι υπεύθυνος για τη συνολική πολιτική της Ευρώπης για εσωτερικά και διεθνή θέματα, στηρίζει τον πόλεμο στην Λιβύη, υποδαυλίζει την ένταση με την Άγκυρα και στέλνει κάτω από το τραπέζι μηνύματα αγάπης στην Μόσχα. Θα προσπαθήσω, σε αυτό το άρθρο, να αναλύσω τα λάθη που, κατά την άποψή μου, έχει διαπράξει η Ευρώπη τα τελευταία δέκα χρόνια και οδήγησαν στο σκηνικό που βιώνουμε σήμερα.
Συρία 2011
Τον Μάρτιο του 2011, ξέσπασε η συριακή επανάσταση εναντίον της δικτατορίας του καθεστώτος Άσαντ. Οι διαδηλώσεις διαδόθηκαν στις συριακές πόλεις και τα χωριά, ενώ το συριακό καθεστώς χρησιμοποίησε σκόπιμα όλα τα μέσα βίας που διέθετε για να σταματήσει αυτή την επανάσταση υπό την σκιά της πραγματικής σιωπής της Ευρώπης και της διεθνούς κοινότητας. Ανατρέχοντας στο παρελθόν, θα θυμηθούμε ότι η Ευρώπη μετατράπηκε, κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, σε ένα εργαλείο στα χέρια της Ουάσιγκτον που συμμορφώνεται με τις αμερικανικές απαιτήσεις στην εξωτερική πολιτική. Εάν η Ουάσινγκτον διατάξει πόλεμο, η Ευρώπη ακολουθεί, όπως στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ.
Όμως, στην Συρία, η Ουάσιγκτον αποφάσισε να μην αναμιχθεί. Και ενώ οι Σύριοι πολίτες πέθαιναν ημέρα με την ημέρα, η Ευρώπη παρακολουθούσε σιωπηλή και προσευχόταν να τελειώσει η επανάσταση ή να νικήσει ο Άσαντ, παρά το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι κυβερνήτες γνώριζαν ότι εάν έξι μήνες μετά το ξέσπασμα της επανάστασης το σκηνικό συνεχιστεί, τα κύματα των προσφύγων θα μετακινηθούν προς στις ευρωπαϊκές ακτές, καθώς η εμπειρία του Αφγανιστάν και του Ιράκ ήταν αρκετή για να αντιληφθούν την εξέλιξη. Ωστόσο, η Ευρώπη συνέχισε να κλείνει τα μάτια της στο δράμα της Συρίας και το επιβεβαίωσε πριν λίγες εβδομάδες σε συνέντευξή του ο πρώην αντικαγκελλάριος της Γερμανίας Ζίγκμαρ Γκάμπριελ λέγοντας ότι η Γερμανία έχει επανειλημμένα απορρίψει το αίτημα της Τουρκίας να επιβάλει απαγόρευση πτήσεων στον εναέριο χώρο της Συρίας. Όσοι ασχολούμαστε με την συριακή κρίση το γνωρίζαμε από τότε.
Εάν αυτή είχε εφαρμοστεί, θα είχε περιοριστεί δραστικά ο αριθμός των θυμάτων αλλά και των προσφύγων και ο Άσαντ θα είχε οδηγηθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων για μια πολιτική λύση στην συριακή κρίση. Παρά την ευκολία και την απλότητα αυτού του βήματος, η Ευρώπη απέρριψε το αίτημα της Τουρκίας και αρνήθηκε να σταματήσει μια κρίση που ερχόταν στις ακτές της. Άραγε, οι Ευρωπαίοι το απέφυγαν εκ προθέσεως ή είναι αφελείς πολιτικοί;
Όσον αφορά την προσπάθεια κάποιων να πουν ότι η συριακή σκηνή είναι πολύπλοκη και θα μπορούσε να οδηγήσει την Ευρώπη σε πόλεμο με το καθεστώς της Συρίας, του υπενθυμίζω ότι η Ευρώπη έχει ήδη εισέλθει σε πόλεμο στη Λιβύη για να ρίξει τον Καντάφι χωρίς να σκεφτεί τις επιπτώσεις αυτού του βήματος.
Ελλάδα, Ιούνιος 2015
Με τις συνεχιζόμενες σφαγές που διέπραξε το καθεστώς Άσαντ εναντίον ειρηνικών διαδηλωτών, η σύγκρουση μετατράπηκε σε ένοπλη, αυξάνοντας το επίπεδο της βίας σε σημείο παραφροσύνης, γεγονός που οδήγησε εκατομμύρια Σύριων στον εκτοπισμό. ’Ενα τμήμα από αυτούς πήγε στις γειτονικές αραβικές χώρες της Ιορδανίας, του Λιβάνου και του Ιράκ, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα πήγε στην Τουρκία, η οποία ήταν πιο ανοικτή στους πρόσφυγες, όπως φαινόταν καθαρά από τις δηλώσεις των Τούρκων αξιωματούχων, αλλά και του ίδιου του Ερντογάν, όπου τους αντιμετώπιζαν ως φιλοξενούμενους. Αυτό ενθάρρυνε την είσοδο περισσότερων από τρεισήμισι εκατομμυρίων Σύριων προσφύγων στην τουρκική επικράτεια.
Η ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην Ευρώπη μπορεί να γίνει κατανοητή από την κατάσταση στην Ελλάδα. Κατά την διάρκεια των ετών 2011 και 2012, ο αριθμός των αφίξεων ήταν πολύ χαμηλός. Αυξήθηκε σταδιακά έως το τέλος του 2014, αλλά σύμφωνα με τα αριθμητικά στοιχεία πολλών στατιστικών κέντρων, οι Σύριοι πρόσφυγες που έφθασαν στην Ευρώπη δεν ξεπερνούσαν τους 100.000 σε τέσσερα χρόνια. Οι τουρκικές αρχές κατάφεραν να ελέγξουν την ροή και οι ελληνικές αρχές σε συνεργασία με τις αρχές της Βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας κατάφεραν να αποτρέψουν την επιδείνωση της κατάστασης και να περιορίσουν την διεύλευσή τους προς την δυτική Ευρώπη.
Στις αρχές Ιουνίου του 2015, μια νέα εξέλιξη χωρίς σωστή προετοιμασία προέτρεψε την Τουρκία, την Ελλάδα και την Βόρεια Μακεδονία να ανοίξουν τα σύνορά τους και να διευκολύνουν την διέλευση εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων προς την Δυτική Ευρώπη. Το σκηνικό αυτό συνεχίστηκε μέχρι την υπογραφή της συμφωνίας για την πρόληψη της ροής προσφύγων μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας στις 21 Μαρτίου 2016, που στην ουσία επανέφερε τα πράγματα εκεί που ήταν πριν από τον Ιούνιο του 2015.
Στην προσπάθειά μου να καταλάβω τί συνέβη τότε και μετά από ενδελεχή έρευνα, έφθασα στο συμπέρασμα ότι η εξέλιξη του Ιουνίου του 2015 οφειλόταν στις εντολές που δόθηκαν στην Τουρκία, στην Ελλάδα και στην Βόρεια Μακεδονία να ανοίξουν τα σύνορά τους. Η εντολή αυτή ήρθε από μία ευρωπαϊκή χώρα, την πλέον φιλόξενη για τους πρόσφυγες: την Γερμανία που εκείνη την περίοδο καθόριζε την πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Γερμανία η οποία, μπαίνοντας στον 21ο αιώνα, είχε επείγουσα ανάγκη για εργατικό δυναμικό και μάλιστα νεαρό σε ηλικία, όπως αναφέρουν όλες οι σχετικές μελέτες, ήταν η αιτία της ροής των περίπου 600.000 Σύριων προσφύγων στην δυτική Ευρώπη. Σε ομιλία μου τον Ιανουάριο του 2017, παρέθεσα όλα αυτά τα στοιχεία.
Μεταξύ 2011 και 2015
Φεύγοντας από τις ελληνικές ακτές και εξετάζοντας τις ιταλικές, η ατμόσφαιρα εκεί δεν ήταν καλύτερη, εξαιτίας, φυσικά των λανθασμένων και εγωιστικών ευρωπαϊκών πολιτικών. Η λιβυκή επανάσταση κατά του καθεστώτος Καντάφι ήταν η πύλη για δύο ευρωπαϊκές χώρες ώστε να αποκομίσουν τα μέγιστα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της Λιβύης. Οι ηγέτες του ΝΑΤΟ αντέδρασαν άμεσα στην χρήση βίας κατά των ειρηνικών διαδηλώσεων και αναγνώρισαν την ανάγκη να προστατευθούν οι πολίτες της Λιβύης. Έτσι, η στρατιωτική παρέμβαση του ΝΑΤΟ για την ανατροπή του καθεστώτος του Καντάφι έγινε χωρίς δισταγμούς. Πράγματι, επέτυχαν, υπό την ηγεσία της Γαλλίας και της Ιταλίας, να ανατρέψουν τον Καντάφι με την υποστήριξη των Λίβυων ανταρτών, να τον δολοφονήσουν και να ξεκινήσουν μια πολύ ευαίσθητη φάση της ιστορίας της Λιβύης. Το Παρίσι και η Ρώμη, ενώ είχαν επίγνωση ότι η μετα-Καντάφι Λιβύη χρειάζεται υποστήριξη και οργάνωση για την ανοικοδόμηση ενός πολιτικού συστήματος που θα οδηγήσει στην επαναφορά της ειρήνης, της ασφάλειας και της σταθερότητας, δεν προχώρησαν προς αυτήν την κατεύθυνση. Μπήκαν σε μία έμμεση σύγκρουση μεταξύ τους για το ποιός θα πάρει το μεγαλύτερο μερίδιο της πίτας του λιβυκού πετρελαίου. Αυτή η σύγκρουση ήταν η άμεση αιτία της μετατροπής του λιβυκού εδάφους σε ένα διάδρομο για χιλιάδες μετανάστες από την αφρικανική ήπειρο στις ιταλικές ακτές.
Το παρόν
Η παρούσα ατμόσφαιρα στην Ευρώπη χαρακτηρίζεται από ηρεμία πριν από τη θύελλα. Η Ευρώπη δεν έχει εκπληρώσει τις υποχρεώσεις απέναντι στην Τουρκία και έχει καταστήσει την Ελλάδα το εξιλαστήριο θύμα. Η Τουρκία συνεχίζει να εγκαθιστά την ασφαλή της ζώνη στην βορειοανατολική Συρία ενάντια στις κουρδικές πολιτοφυλακές και θα συντηρήσει το χαρτί του προσφυγικού ως απειλητικό εργαλείο ενάντια στην Ευρώπη. Η Άγκυρα θα χρησιμοποιήσει αυτό το χαρτί στο Κυπριακό, στο φυσικό αέριο της ανατολικής Μεσογείου και την βίζα. Επιπλέον, θα προσπαθήσει να εκβιάσει την Ευρώπη για την ανοικοδόμηση της ασφαλούς ζώνης για να αντλήσει δισεκατομμύρια δολάρια που θα αναζωογονήσουν και πάλι την τουρκική οικονομία. Σε αντίθετη περίπτωση, θα ανοίξει τα σύνορα.
Στην Λιβύη, εν τω μεταξύ, η σύγκρουση μεταξύ Παρισιού και Ρώμης άρχισε να φεύγει από τον έλεγχό τους και να πέφτει στα χέρια της Μόσχας, η οποία έχει βάλει πόδι στην χώρα με την κάλυψη της πολιτοφυλακής του Χάφταρ. Ενώ η Μόσχα ενισχύει την παρουσία της στις ακτές της Συρίας, η Ευρώπη αποσύρεται σιωπηλά από την ανατολική Συρία. Την ώρα, δε, που η Ρωσία εντείνει τις επιθετικές κινήσεις της στο βόρειο τμήμα της ευρωπαϊκής ηπείρου, ο πρόεδρος Μακρόν κινείται προς την δημιουργία μιας ήπιας σχέσης με την Μόσχα. Ωστόσο, και στο εσωτερικό της Ευρώπης, το σκηνικό δεν είναι καλύτερο ενόψει της συνεχούς ανόδου των ακροδεξιών κομμάτων.
Μετά από αυτή την απλή ερμηνεία για το τι συνέβη και τι συμβαίνει στην Ευρώπη και γύρω από αυτήν, είναι βέβαιο ότι στο μέλλον θα βρεθούμε μπροστά σε πιο σύνθετες κρίσεις, εκτός εάν οι ευρωπαίοι ηγέτες κάνουν σοβαρά βήματα για να τις επιλύσουν κάτω από ενιαία ηγεσία και μακριά από μεταξύ τους συγκρούσεις. Ας ελπίσουμε ότι η Συρία και η Λιβύη θα είναι τα σημεία εκκίνησης για να διορθώσουν την ζημιά που οι ίδιοι προκάλεσαν.
