Θάνος Βερέμης: Λαμπρή χωρίς χορούς και τραγούδια - Το ιστορικό προηγούμενο
Με τα περιοριστικά μέτρα και την απαγόρευση κυκλοφορίας σε πλήρη ισχύ -οι μετακινήσεις σε σπίτια συγγενών και φίλων την Ανάσταση ή την Κυριακή του Πάσχα δεν επιτρέπονται, ενώ η έξοδος εκτός πόλεων έχει προ πολλού απαγορευθεί- η μοναδική βεβαιότητα είναι ότι το Πάσχα της πανδημίας θα μείνει αλησμόνητο με τον δύσκολο τρόπο.
Παρά το γεγονός ότι παρόμοιας έκτασης και έντασης δοκιμασία δεν έχει καταγραφεί στα μεταπολεμικά χρόνια και πως η επικρατούσα αίσθηση είναι ότι πρόκειται για μία πρωτόγνωρη συνθήκη, βεβαίως και υπάρχει ελληνικό ιστορικό προηγούμενο.
Η HuffPost απευθύνθηκε στον κ. Θάνο Βερέμη, ομότιμο καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ, θέτοντας πρωτίστως το ερώτημα εάν υπάρχει προηγούμενο σε καιρό ειρήνης.
«Όχι, δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι ανάλογο. Η πλέον χαρακτηριστική, άρα και αξιομνημόνευτη στιγμή, είναι η δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου, τον Απρίλιο του 1825. Η πολιορκία κρατάει περίπου έναν χρόνο, η κατάσταση είναι πάρα πολύ δυσάρεστη, γιατί ενώ το πρώτο μισό της πολιορκίας υπήρχε έξοδος από τη λιμνοθάλασσα προς τη θάλασσα και γι’ αυτό ο Μιαούλης, οι Υδραίοι και οι άλλοι νησιώτες μπορούσαν να περάσουν από το τουρκικό εμπάργκο και να φέρουν εφόδια στο Μεσολόγγι, όλα άλλαξαν με την παρουσία του Ιμπραήμ.
Γιατί την πολιορκία κανονικά έκανε ο Ρεσίτ πασάς Κιουταχής, ο οποίος δεν είχε σκεφτεί να αποκλείσει τη λιμνοθάλασσα, παρότι έκανε ορισμένες απόπειρες. Τον αποκλεισμό πραγματοποίησε ο Ιμπραήμ, ο οποίος κατάλαβε αμέσως ότι χωρίς τον αποκλεισμό το Μεσολόγγι θα κρατούσε επ’ άπειρον ενδεχομένως. Έτσι το Μεσολόγγι έμεινε από εφόδια και κυρίως, τρόφιμα. Με αποτέλεσμα βεβαίως, οι άνθρωποι να τρώνε ό,τι μπορούσαν να βρουν, ζωντανό και μη. Και με αποτέλεσμα να αδυνατήσουν πάρα πολύ, με άλλα λόγια, να μην είναι σε θέση πια να πολεμήσουν.
Γι’ αυτό η περίφημη φρουρά του Μεσολογγίου πήρε την απόφαση της Εξόδου ακριβώς την ημέρα του Πάσχα. Η συνέχεια, βέβαια, είναι γνωστή: Έγινε μεν η Έξοδος, αλλά με τεράστιο κόστος για τους ήρωες που την τόλμησαν και με πάρα πολύ μεγάλες απώλειες και από τις δυό πλευρές. Αυτό που έμεινε σε εμάς, πέρα από τη θυσία είναι η ποίηση του Διονυσίου Σολωμού, ο οποίος εμπνεύστηκε από την πολιορκία του Μεσολογγίου και έγραψε τους Ελεύθερους Πολιορκημένους, που είναι ακριβώς μία περιγραφή της Άνοιξης από τη μια μεριά, η στιγμή που ξυπνάει η φύση και αναγεννάται και από την άλλη, της τραγωδίας των Μεσολογγιτών, οι οποίοι ζουν τον αποκλεισμό, την πείνα και τις δυστυχίες του πολέμου. Η αντίθεση αυτή, όπως την παρουσιάζει ο Σολωμός, είναι η πιο χαρακτηριστική αποτύπωση της τραγωδίας αυτής.
Κάθε πόρτα που κλείνει στη ζωή μας εμποδίζει να δούμε μία άλλη πόρτα. Δεν υπάρχει τραγωδία χωρίς κάθαρση, δεν υπάρχει τέλος χωρίς αρχή
Η οποία τραγωδία βεβαίως, απέδωσε σε δημόσιες σχέσεις, αν μπορούμε να το πούμε χοντρά. Διότι έκανε το ελληνικό πρόβλημα γνωστό στην ευρωπαϊκή ήπειρο και διότι όλοι οι Φιλέλληνες κατάφεραν τότε -όσοι δεν είχαν εκδηλωθεί ακόμα- να φτάσουν στην Ελλάδα και να βοηθήσουν οικονομικά και με όποιον άλλον τρόπο. Θα έλεγα μάλιστα, ότι και η Ναυμαχία στο Ναυαρίνο είναι ένα έμμεσο κέρδος από την Πολιορκία του Μεσολογγίου και την Έξοδο».
-Οι μαρτυρίες για την τελευταία εβδομάδα η οποία κορυφώνεται με την απόφαση της ηρωικής Εξόδου;
Θ.Β.: Υπάρχει πλήρης περιγραφή, σχεδόν στιγμή προς στιγμή στα Απομνημονεύματα του Κασομούλη. Από τους τρεις τόμους που συνέγραψε ένα μεγάλο μέρος είναι αφιερωμένο στο Μεσολόγγι. Ο ίδιος ο Κασομούλης έλαβε μέρος στην Έξοδο, διέφυγε και επέζησε, οι περισσότεροι, όπως ο αδελφός του σκοτώθηκαν. Ο Στουρνάρης, ο μεγάλος οπλαρχηγός του Αχελώου επίσης σκοτώθηκε, όπως και άλλοι πολλοί επώνυμοι. Ο Κασομούλης περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια την Έξοδο. Είναι μία πραγματικά τραγική ιστορία –δεν είμαι καθόλου μελοδραματικός- και ο Κασομούλης δίνει κάθε μικρή λεπτομέρεια. Ο Γιάννης Βλαχογιάννης μάλιστα, λίγο τον ψέγει, λέει είναι λίγο σαν ταξιδιωτικός οδηγός η Έξοδος του Κασομούλη. Βγαίνει με το σπαθί στο χέρι και κρατάει την ίδια στιγμή τα έγγραφα του, τα χαρτιά του, για να μην χαθούν.
-Κινηματογραφική η περιγραφή του ανδρός στη μάχη με το σπαθί στο ένα χέρι και τα ημερολόγια του στο άλλο.
Θ.Β.: Είναι πράγματι. Και είναι καταπληκτική. Δυστυχώς δεν τη χρησιμοποίησε κανείς ακόμα. Είναι, νομίζω, τα πιο δυναμικά και ζωντανά απομνημονεύματα του Αγώνα που έχουμε.
-Τα 400 χρόνια υπό τον Οθωμανικό ζυγό υποθέτω είχαν εναλλαγές όσον αφορά τους περιορισμούς στην άσκηση των θρησκευτικών καθηκόντων των Ελλήνων.
Θ.Β.: Κοιτάξτε, 400 χρόνια δεν είναι ένα Σαββατοκύριακο, είναι ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και με πολλές διαφορές στις περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γενικά, για να συμπυκνωθεί σε μία αναφορά.
-Η στρατηγική σημασία του Μεσολογγίου ήταν τόσο μεγάλη;
Θ.Β.: Το Μεσολόγγι είναι μία ιδιαίτερη περίπτωση. Έγινε σοβαρό κέντρο ελληνικής δραστηριότητας, όταν έφτασε εκεί ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος το 1821 με εφόδια από τη Μασσαλία, με όπλα και χρήματα, εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι κι έκανε ένα είδος κυβέρνησης, τον Οργανισμό της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, όπως λεγόταν, μία από τις πολιτικές κυβερνήσεις που είχε τότε η Ελλάδα, πιο σωστά, πολιτικά σχήματα -όπως η Πελοποννησιακή Γερουσία και ο Άρειος Πάγος, που ήταν ένα είδος κυβέρνησης της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδος. Συνεπώς, η ιστορία του Μεσολογγίου αρχίζει λίγο αργά για την προετοιμασία και την έκρηξη της Επανάστασης -αρχίζει με τον Μαυροκορδάτο και σιγά σιγά αναδεικνύεται σε ένα είδος πρωτεύουσας της Δυτικής Ελλάδος.
Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε, Κι’ όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε. Ελεύθεροι Πολιορκημένοι
Και επίσης, έχει στρατηγική θέση, γιατί αν ήθελε κάποιος αρχηγός οθωμανικών στρατευμάτων να περάσει απέναντι στην Πελοπόννησο για να καταστείλει μία εξέγερση, θα έπρεπε να περάσει από το Μεσολόγγι. Σήμερα μεν, δεν μας κάνει εντύπωση, αλλά τότε είχε σημασία. Τα περάσματα για μεγάλους στρατούς στην Ελλάδα δεν ήταν πολλά. Ήταν ένα πέρασμα δυτικά της Πίνδου κι ένα ανατολικά της Πίνδου -η οροσειρά της Πίνδου κόβει περίπου τη Στερεά στη μέση, μπορούμε να πούμε. Δεν μπορεί να τη διασχίσει κανείς από πάνω, πρέπει να περάσει είτε από δεξιά, είτε από αριστερά. Όσοι περνούσαν από τη δεξιά μεριά, πήγαιναν προς τον ισθμό της Κορίνθου -πορθμό, τότε, καθώς η Στερεά Ελλάδα ήταν ενωμένη με την Πελοπόννησο. Πήγαιναν από τη θάλασσα, από τον Κορινθιακό Κόλπο μέσω Μεσολογγίου, ας πούμε.
Ήταν λοιπόν, το Μεσολόγγι ένα πέρασμα και κέντρο επαναστάσεως, πλέον. Γι’ αυτό και χρειάστηκαν δύο μεγάλοι στρατηλάτες, ο Ρεσίτ πασάς από την Κιουτάχεια, ο λεγόμενος Κιουταχής και φοβερός στρατηγός των Οθωμανών και από την άλλη, ο Αιγύπτιος Ιμπραήμ πασάς, που έφερε στρατό από την Πελοπόννησο να καταλάβει το Μεσολόγγι και ο οποίος κατάλαβε τη σημασία της λιμνοθάλασας και πώς η πολιορκία έπρεπε να ξεκινήσει από εκεί. Όπως και έγινε. Αυτοί οι δύο ξαναβρίσκονται στην Τουρκία ως αντίπαλοι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία αργότερα και στη μεταξύ τους σύγκρουση κερδίζει ο Ιμπραήμ έξω από την Προύσα, σε μία μάχη τρομερή για την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως. Τελικά δεν την καταλαμβάνει κανένας, γιατί επεμβαίνουν οι Μεγάλες Δυνάμεις, η Ρωσία κυρίως και αποκλείει την εξέλιξη, αλλά σε κάθε περίπτωση αυτοί ήταν οι δύο μεγάλοι πρωταγωνιστές, οι δύο μεγάλοι καταστολείς της Επανάστασης του 1821.
-Ο εορτασμός του Πάσχα την περίοδο της γερμανικής κατοχής;
Θ.Β.: Απαγόρευση δεν υπήρχε, δεν υπήρχαν τα μέσα για να γιορτάσουν οι άνθρωποι –τροφή πρώτα απ’ όλα. Στις πόλεις κυρίως. Στην ύπαιθρο ήταν όλοι πολύ φειδωλοί στις εορταστικές εκδηλώσεις -καταλαβαίνετε, έπρεπε να επιζήσουν πρώτα και μετά να γιορτάσουν. Δεν έχω διαβάσει περιγραφές, αλλά μπορώ να εικάσω, να υποθέσω.
-Συνήθως, υπό κανονικές συνθήκες, πού γιορτάζετε τις ημέρες αυτές;
Θ.Β.: Α, στο σπίτι μου. Είναι η καλύτερη λύση γιατί δεν έχεις τις μετακινήσεις αφενός, τον εσωτερικό τουρισμό αφετέρου. Οπότε βρίσκομαι στο σπίτι μου, καθώς ζω και εκτός κέντρου Αθηνών, στη Κηφισιά.
-Το μήνυμα σας για τη δοκιμασία αυτή;
Θ.Β.: Είναι μία αρχή. Κάθε πόρτα που κλείνει στη ζωή μάς εμποδίζει να δούμε μία άλλη πόρτα. Δεν υπάρχει τραγωδία χωρίς κάθαρση, δεν υπάρχει τέλος χωρίς αρχή. Η ζωή συνεχίζεται και μάλιστα, μπορεί να συνεχιστεί κάτω από καλύτερες συνθήκες.
Και στην Επανάσταση έχουμε πάρα πολλές περιπτώσεις λοιμών. Ο Δράμαλης, ο περίφημος πασάς που επιτέθηκε στην Πελοπόννησο από τη Δράμα, πέθανε από τύφο στην Κόρινθο
Οι άνθρωποι ζούσαν με πανδημίες. Πάντοτε. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έχουμε μία ύφεση των πανδημιών λόγω αντιβιοτικών και των πολλών ιατρικών λύσεων, αλλά βέβαια ο μικρόκοσμος των μικροβίων είναι πάρα πολύ εφευρετικός, ξέρετε. Επανέρχεται με νέα όπλα. Και γι’ αυτό αντιμετωπίζουμε σήμερα το νέο αυτό κρούσμα, που είναι ασυνήθιστο στην μεταπολεμική ιστορία. Δεν έχουμε δει πολλές περιπτώσεις, τουλάχιστον ο λεγόμενος πρώτος κόσμος δεν έχει δει. Δεν πρέπει να μας εντυπωσιάζει αυτό, είναι μία συνηθισμένη ιστορία. Αυτό δεν αποτελεί παρηγοριά για μας. Εν πάση περιπτώσει, θέλω να πω ότι η σύγκρουση μικροβίων και ανθρώπων είναι παλιά. Και στην Επανάσταση έχουμε πάρα πολλές περιπτώσεις λοιμών. Ο Δράμαλης, ο περίφημος πασάς που επιτέθηκε στην Πελοπόννησο από τη Δράμα, πέθανε από τύφο στην Κόρινθο, όπου υπήρχε πανδημία τύφου. Πήγε εκεί για να περάσει τον χειμώνα και πέθανε. Είναι συνηθισμένη ιστορία. Και επαναλαμβάνω, δεν μας παρηγορεί γιατί δεν είμαστε εθισμένοι σε αυτόν τον τρόπο ζωής, αλλά πιστεύω ότι κάτι καινούργιο θα βγει και όπως όλα τα νέα πράγματα θα είναι και χρήσιμο.
