Ποιο πολίτευμα είναι το βέλτιστο;
Οι δημοκρατίες ή οι δεσποτείες ανταποκρίθηκαν καλύτερα στην πανδημία; Αυτό το ερώτημα έθεσε τις προάλλες στην εφημερίδα Zeit του Αμβούργου, ο Τέο Ζόμμερ, θρυλικό όνομα της γερμανικής δημοσιογραφίας. Και αποφάνθηκε ότι ήρθαν ισόπαλες. Υπήρξαν κοινοβουλευτικά κράτη που πάτωσαν και αυταρχικά καθεστώτα που τα πήγαν πολύ καλά, και το αντίστροφο. Η μορφή διακυβέρνησης δεν φαίνεται να έπαιξε ρόλο. Η αντιμετώπιση της πανδημίας, κατέληξε, δεν είναι ζήτημα ιδεολογικό.
Κοιταγμένος πιο προσεκτικά ο απολογισμός αυτός δεν είναι εντελώς πειστικός. Η συντριπτική πλειονότητα των κρουσμάτων και των νεκρών μέχρι τώρα προέρχεται από χώρες της Ευρώπης, ιδίως της ΕΕ, αυτό είναι γεγονός αναντίρρητο. Οι ΗΠΑ ακολουθούν κατά πόδας. Δεν διαδραμάτισε εδώ κανέναν ρόλο η πολυπλοκότητα και η δυσκινησία των κοινοβουλευτικών διαδικασιών; Η οξύτητα των κομματικών αντιπαραθέσεων δεν ναρκοθέτησε εξαρχής την αναγκαία συναίνεση; Στην Ισπανία, ο κυβερνητικός συνασπισμός για λόγους εσωτερικών ισορροπιών επέτρεπε ώς τις αρχές του Μάρτη τη διεξαγωγή μαζικών διαδηλώσεων – με τη γνωστή συνέχεια. Και στις ΗΠΑ, όταν ο πρόεδρος Τραμπ διέκοψε στα τέλη του Γενάρη την αεροπορική συγκοινωνία με την Κίνα, μέτρο το οποίο είχαν ήδη λάβει πολλές ασιατικές χώρες, κατηγορήθηκε από τον Δημοκρατικό αντίπαλό του Μπάιντεν ότι διασπείρει την «υστερική ξενοφοβία».
Ο ίδιος ο Ζόμμερ παραδέχεται ότι ο βαθμός εμπιστοσύνης στις Αρχές είναι αποφασιστικός παράγοντας στην συμπεριφορά ενός λαού την ώρα της κρίσης. Πώς όμως εξηγείται ότι ειδικά πολλοί ευρωπαϊκοί λαοί έχουν μικρή έως πολύ μικρή εμπιστοσύνη στην ηγεσία τους, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Ιταλία; Θα μπορούσε ποτέ ένα δυτικό κράτος να πάρει μέτρα ανάλογα με αυτά του Πεκίνου ή της Σιγκαπούρης; Δεν οδηγεί η κουλτούρα της εξατομίκευσης και του δικαιωματισμού στη χαλάρωση της συλλογικής πειθάρχησης, άρα στην εξασθένιση των αμυντικών μηχανισμών μιας κοινωνίας; Ποια καθεστώτα είναι καταλληλότερα να αντιμετωπίσουν τις πολυσύνθετες προκλήσεις του 21ου αιώνα: τα συγκεντρωτικά ή εκείνα των οποίων η εξουσία είναι διακεχυμένη και διαρκώς αμφισβητούμενη;
Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα είναι από μόνη της υπόθεση ιδιαίτερα πολύπλοκη, ασφαλώς. Όμως η κρυμμένη ουσία, και σημασία, του άρθρου του Ζόμμερ είναι άλλη, νομίζω. Για πρώτη φορά μετά από πολλές δεκαετίες, εν μέσω πανδημίας, οι Δυτικοί διανοούμενοι επαναθέτουν το κλασσικό ερώτημα της αρχαίας, ιδίως της αριστοτελικής, πολιτικής φιλοσοφίας. Ποιο πολίτευμα είναι το βέλτιστο;
Πάνω στη μέθη που ακολούθησε την επικράτηση της Δύσης στον Ψυχρό Πόλεμο, το ερώτημα αυτό είχε πλήρως κατασιγαστεί. Ότι η δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία είναι το βέλτιστο, το αυταπόδεικτα ανώτερο πολίτευμα, εθεωρείτο από όλους σχεδόν τους διανοούμενους στη Δύση αλήθεια αδιαπραγμάτευτη. Το γεγονός ότι τώρα η συζήτηση ξανανοίγει δείχνει πόσο οι δυτικές προσδοκίες διαψεύστηκαν την τριακονταετία που μεσολάβησε. Και πόσο η επηρμένη αυτοπεποίθηση έδωσε τη θέση της στην αμφιβολία, ακόμη και στην ηττοπάθεια.
Διότι τι άλλο από αμφιβολία, ή και ηττοπάθεια ήδη, προδίδει η προσπάθεια να αποδείξεις, όχι πλέον ότι εσύ είσαι ο αυτονόητα ανώτερος, αλλά ότι δεν είσαι κατώτερος, υποδεέστερος του ιδεολογικού σου αντιπάλου. Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος του άρθρου του Ζόμμερ: «Η αυταρχική ηγεσία δεν είναι καλύτερη».
