Ενός λεπτού σιγή και μεσίστιες σημαίες: Μέγαρο, Φεστιβάλ, Λυρική αποχαιρετούν τον Μίκη
Οι φορείς πολιτισμού της χώρας αποτείουν σεβασμό, τιμούν και θυμούνται τον μεγάλο Ελληνα, Μίκη Θεοδωράκη, με τον οποίο συνεργάστηκαν.
Μέγαρο Μουσικής: Μια ολόκληρη ζωή γεμάτη αγώνες, θυσίες και όνειρα αποτυπωμένη στο πεντάγραμμο
Με βαθιά συγκίνηση το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών αποχαιρετά τον σπουδαίο Έλληνα συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, τον οποίο εδώ και χρόνια τιμά και αναδεικνύει το σύνολο της δημιουργίας του με παραγγελίες, αφιερώματα και επετειακές συναυλίες. «Οι ιδέες και το έργο του περνούν πλέον στις μεγάλες σελίδες της ιστορίας μας, και ο ίδιος παραμένει ζωντανός στη συλλογική μας μνήμη» αναφέρει η ανακοίνωση του οργανισμού.
Αποχαιρετώντας τον Μίκη Θεοδωράκη, ο πρόεδρος του ΔΣ του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, Νίκος Πιμπλής σημείωσε: «Ο Μίκης θα παραμείνει στην καρδιά μας ως ο συνθέτης όλων των Ελλήνων, ένας μεγάλος Έλληνας, και το Μέγαρο θα συνεχίσει να τον τιμά, όπως έχει και ο ίδιος τιμήσει την Ελλάδα. Το Μέγαρο θα είναι πάντα ο φυσικός χώρος για την φιλοξενία των έργων και της μουσικής του κληρονομιάς, ανοιχτό σε όλους τους Έλληνες, όπως ο ίδιος επιθυμούσε».
Αναφερόμενος στην απώλεια του Μίκη Θεοδωράκη, ο Γιάννης Βακαρέλης, καλλιτεχνικός διευθυντής του Μεγάρου, δήλωσε: «Με μεγάλη συγκίνηση αποχαιρετούμε τον Μίκη Θεοδωράκη, τον οικουμενικό δημιουργό, τον σπουδαίο Έλληνα. Ρηξικέλευθος μουσικός, παθιασμένος με την ελληνική ψυχή και γλώσσα, αναμετρήθηκε με όλες τις μουσικές φόρμες έχοντας λαϊκή απήχηση και διεθνή αναγνώριση.
Ο Μίκης ήταν από τη φύση προικισμένος με σπάνιο μουσικό ταλέντο. Μια καριέρα στο διεθνές μουσικό στερέωμα ήταν γι′ αυτόν σχεδόν προδιαγεγραμμένη. Κι όμως, για τον ίδιο αυτό δεν ήταν διόλου αρκετό: η μουσική ήταν για τον Μίκη η ίδια η ανάσα του, και ζούσε την κάθε νότα έτσι όπως βίωνε την κάθε στιγμή: με πάθος και αίμα. Πραγματικά, αν θέλει κανείς να νιώσει τον Μίκη, δεν έχει παρά να ακούσει με προσοχή το Άξιον εστί και το Canto General, τον Οιδίποδα Τύραννο, την Μήδεια και την Αντιγόνη, τον Επιτάφιο και το Μαουτχάουζεν, τα Επιφάνεια-Αβέρωφ, τις Αρκαδίες και το Πνευματικό εμβατήριο, τις συμφωνίες, τα μεγάλα χορωδιακά έργα, τη μουσική δωματίου και τα αθάνατα τραγούδια του. Μια ολόκληρη ζωή γεμάτη αγώνες, θυσίες και όνειρα βρίσκεται αποτυπωμένη στο πεντάγραμμο με την ακρίβεια και τη ζωντάνια ενός χρονικού αξεδιάλυτα συνυφασμένου με τους πόθους και τα πάθη της Ρωμιοσύνης. Γι′ αυτό και το τεράστιο έργο που μας αφήνει είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή μουσική παρακαταθήκη: είναι η ίδια η ψυχή του, η ψυχή μας».
- Στο βίντεο που ακολουθεί, που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία του Υπουργείου και σκηνοθέτησε ο Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης, οι επιμελήτριες της έκθεσης «Ο γαλαξίας μου: Μίκης Θεοδωράκης» Στεφανία Μεράκου, μουσικολόγος-διευθύντρια της Μουσικής Βιβλιοθήκης, Βάλια Βράκα, μουσικολόγος-υπεύθυνη Αρχείου Ελληνικής Μουσικής της Βιβλιοθήκης, και Ερατώ Κουτσουδάκη, αρχιτέκτων-μουσειολόγος, μας ξεναγούν στην μεγάλη έκθεση στους χώρους του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.
Όπως επισημαίνει η ανακοίνωση του οργανισμού, η σημαία στην είσοδο του Μεγάρου, που θα κυματίζει μεσίστια κατά τη διάρκεια του τριήμερου εθνικού πένθους, συμβολίζει την ιδιαίτερη σχέση του μεγάλου δημιουργού με τον οργανισμό: «ο Μίκης Θεοδωράκης είχε επιλέξει το Μέγαρο και τη Μεγάλη Μουσική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος ”Λίλιαν Βουδούρη” του Συλλόγου ”Οι φίλοι της μουσικής” για να τους εμπιστευτεί το μουσικό του αρχείο, για να παρουσιάσει σε παγκόσμια πρεμιέρα έργα του, όπως, μεταξύ άλλων, οι όπερες ”Αντιγόνη” (1999) και ”Λυσιστράτη” (2002) καθώς και το νεανικό του έργο ”Η Αποκάλυψη (Ωδή στον Μπετόβεν)” (2018) που ερμήνευσαν οι Μουσικοί της Καμεράτας-Ορχήστρας των Φίλων της Μουσικής υπό τον Γιώργο Πέτρου, αλλά και για να ξαναφέρει στη μνήμη μας θρυλικές παραστάσεις όπως η ”Όμορφη πόλη” (Ιανουάριος 2020), στην πρεμιέρα της οποίας ο συνθέτης είχε κάνει την τελευταία του δημόσια εμφάνιση».
Φεστιβάλ Αθηνών: Ενός λεπτού σιγή στις παραστάσεις
«Με μεγάλη θλίψη και συγκίνηση αποχαιρετούμε σήμερα μια κορυφαία μορφή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, τον Μίκη Θεοδωράκη. Συνθέτης, μαέστρος, αγωνιστής, ο Μίκης Θεοδωράκης υπήρξε πυλώνας της σύγχρονης ελληνικής ταυτότητας, όπως διαμορφώθηκε από τη Μεταπολίτευση και μετά, και από τους πληθωρικότερους και επιδραστικότερους εκφραστές της εντός και εκτός των ελληνικών συνόρων.
Εμβληματική μορφή της ελληνικής Μουσικής, μ’ ένα έργο οραματικό και ανεξάντλητο που εκτείνεται από τη συμφωνική Μουσική και την Όπερα, τις συνθέσεις για το Θέατρο και τον Κινηματογράφο ως το λαϊκό ορατόριο και το έντεχνο τραγούδι, ο Μίκης Θεοδωράκης ανέδειξε μοναδικά τον ελληνικό λόγο, μελοποιώντας ποιήματα κορυφαίων ποιητών, Ελλήνων και όχι μόνο ‒ του Άγγελου Σικελιανού, του Ανδρέα Κάλβου, του Οδυσσέα Ελύτη, του Γιάννη Ρίτσου, του Γιώργου Σεφέρη, του Μανώλη Αναγνωστάκη, αλλά και του Λόρκα, του Πάμπλο Νερούδα, του Μπρένταν Μπήαν ‒ που, χάρη σ’ αυτόν, έγιναν κτήμα συλλογικό, τραγούδια σ’ όλα τα χείλη. Συνυφασμένα με την αντιδικτατορική πάλη και με τα επαναστατικά κινήματα σε Ευρώπη και την Αμερική από τη δεκαετία του ’60 και μετά, τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη εξέφρασαν με μοναδικό πάθος και παλμό τους αγώνες του ελληνικού λαού για ελευθερία και αυτοδιάθεση και σ’ αυτήν τη ζωτική σύνδεση του ρυθμού και του στίχου με την (κάθε) εθνική περιπέτεια, έγκειται η επική, εξεγερτική δύναμη τους.
Όπως έγραφε ο ίδιος, «η μεγαλύτερή μου φιλοδοξία είναι να υπηρετήσω πιστά τη, νεοελληνική κυρίως, ποίηση. Σε τέτοιο βαθμό, ώστε ακούγοντας ένα τραγούδι, να μη μπορείς να φανταστείς τη μουσική σε άλλο κείμενο, ούτε όμως και το ποίημα με διαφορετική μουσική». Κι αυτό το κατάφερε στον μέγιστο βαθμό. Αν η ποίηση μέσα από τον λόγο των ξεχωριστών ποιητών που έχουν γράψει στην ελληνική γλώσσα (ή που έχουν μεταφραστεί στην ελληνική γλώσσα) συγκροτεί το εθνικό μας αφήγημα, ακούγοντας τη μουσική του Μίκη, δεν μπορείς να τη διακρίνεις από την ιστορία και τον αυτοπροσδιορισμό της σύγχρονης Ελλάδας.
Για την απώλεια του Μίκη Θεοδωράκη έχει κηρυχθεί από την Πολιτεία τριήμερο πένθος.
Κατά τις ημέρες αυτές, θα τηρηθεί ενός λεπτού σιγή σε καθεμία από τις παραστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, αποτείοντας φόρο τιμής στη μνήμη του, ενώ το καλλιτεχνικό πρόγραμμα του 2022 θα περιλαμβάνει τιμητικό αφιέρωμα στο έργο του.
Ο Μίκης Θεοδωράκης συνδέεται αξεδιάλυτα με την ιστορία του Φεστιβάλ Αθηνών αλλά και των Επιδαυρίων. Ειδικά στο Ηρώδειο υπήρξε ανελλιπώς παρών είτε διευθύνοντας ο ίδιος, είτε με ξεχωριστά έργα του σε συναυλίες από κορυφαίες ορχήστρες σε διεύθυνση άλλων μαέστρων από τα τέλη του ’70 και μετά...
Ο Μίκης Θεοδωράκης συνέθεσε όμως τη μουσική και για αρχαίες ελληνικές τραγωδίες σε θεατρικές παραστάσεις που ανέβηκαν στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, από το Εθνικό Θέατρο (Φοίνισσες σε σκην. Αλέξη Μινωτή, 1960, 1965, 1978, 1988, Αίας και Τρωάδες σε σκην. Τάκη Μουζενίδη, 1961 και 1965 αντίστοιχα, Τρωάδες σε σκην. Αλέξη Σολομού, 1975, Ικέτιδες σε σκην. Σπύρου Α. Ευαγγελάτου, 1977, Αντιγόνη σε σκην. Μίνωα Βολανάκη, 1995) και από το Αμφι-Θέατρο σε σκηνοθεσία Σπύρου Α. Ευαγγελάτου (Ευμενίδες, 1986, Χοηφόροι 1987, Αγαμέμνων, 1988, Ορέστεια, 1990, Προμηθέας Δεσμώτης, 1992, Μήδεια, 2001)».
Λυρική Σκηνή: Οδυνηρό ότι θα πραγματοποιήσουμε τον τριετή κύκλο αφιερωμένο στο έργο του χωρίς να τον έχουμε πλάι μας
Η Διοίκηση και το προσωπικό της Εθνικής Λυρικής Σκηνής εκφράζουν τα θερμά τους συλλυπητήρια στους οικείους του και τη βαθιά συγκίνησή τους για τον θάνατό του.
Με την Εθνική Λυρική Σκηνή πρωτοσυνεργάστηκε τα χρόνια μετά τη μεταπολίτευση, ενώ έργα του παρουσιάζονται τα τελευταία σαράντα πέντε χρόνια. Πρωτοπαρουσιάστηκε το μπαλέτο Καπετάν Ανδρέας Ζέππος (χορ. Γιάννη Μέτση, 1976/77*) στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, ενώ ακολούθησε ο Ζορμπάς (σε δύο διαφορετικές χορογραφίες του Λόρκα Μασσίν, 1978/79), μια διαχρονική επιτυχία που παρουσιάστηκε σε περιοδείες σε Ελλάδα και εξωτερικό. Ακολούθησαν τα μπαλέτα Ηλέκτρα (χορ. Σερζ Καιτέν) και Μυθολογία (χορ. Χάρη Μανταφούνη) το 1979/80 στο Θέατρο Λυκαβηττού. Η πρώτη όπερά του με τίτλο Κώστας Καρυωτάκης παρουσιάστηκε στο Θέατρο Ολύμπια (1986/87), ακολούθησε η Λυσιστράτη (σε συνεργασία με τον ΟΜΜΑ, 2001/02), αλλά και το ορατόριο Κάντο Χενεράλ (χορ. Ρέυ Μπάρρα, 2004/05). Τον Ιανουάριο του 2021 η ΕΛΣ ανακοίνωσε τριετή κύκλο παρουσίασης του έργου του Μίκη Θεοδωράκη από το 2021 έως και το 2024.
O Καλλιτεχνικός Διευθυντής της ΕΛΣ Γιώργος Κουμεντάκης σημειώνει: «Σήμερα θρηνούμε την απώλεια του κορυφαίου Έλληνα συνθέτη και σπουδαίου διανοούμενου και αγωνιστή Μίκη Θεοδωράκη. Αν και ο Μίκης έμοιαζε να έχει κερδίσει την αθανασία, εντούτοις η μέρα του φυσικού του θανάτου ξημέρωσε για να μας γεμίσει θλίψη και να σημάνει με τον πιο οδυνηρό τρόπο το οριστικό τέλος μιας εποχής.
Το σπουδαίο έργο του, συνώνυμο με τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό, θα παραμείνει στην ψυχή και την καρδιά του καθενός από μας, χωρίς καμία φθορά από τον χρόνο. Είναι χρέος μας να το διαφυλάξουμε και να το μεταλαμπαδεύσουμε στις γενιές που θα έρθουν. Το έργο του Μίκη ξεπερνάει τα όρια της μουσικής, του τραγουδιού, της τέχνης και αποτελεί μια ωδή στον αστείρευτο αγώνα για ζωή και ελευθερία.
Για όλους εμάς εδώ στην Εθνική Λυρική Σκηνή, που είχαμε σχεδιάσει μαζί του τον τριετή κύκλο αφιερωμένο στο έργο του (2021-2024), η σκέψη ότι θα τον πραγματοποιήσουμε χωρίς να τον έχουμε στο πλάι μας να μας συμβουλεύει και να μας καθοδηγεί όπως πάντα, αλλά ότι θα πρέπει να του τον αφιερώσουμε στη μνήμη του, αποτελεί μια ακόμα οδυνηρή συνειδητοποίηση».
Ο Μίκης Θεοδωράκης, με καταγωγή από την Κρήτη, γεννήθηκε στη Χίο στις 29 Ιουλίου του 1925. Έζησε σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του πέρασε στην Αθήνα. Από το 1954 έως το 1960 εργάστηκε στο Παρίσι και στο Λονδίνο γράφοντας συμφωνική μουσική, μπαλέτα και μουσική για ταινίες. Στα 1960 τίθεται επικεφαλής του αναγεννητικού πολιτιστικού-πολιτικού κινήματος στην Ελλάδα με επίκεντρο τη σύζευξη ποίησης και μουσικής, συνθέτοντας δεκάδες κύκλους τραγουδιών, ορατόρια, επιθεωρήσεις, μουσική για το αρχαίο ελληνικό δράμα και άλλα. Το κίνημα αυτό συνδέεται με τις προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις της εποχής, που στόχευαν, πέρα απ’ τον εκδημοκρατισμό της κοινωνικής ζωής, σε μια βαθύτερη και ευρύτερη αναγέννηση του ελληνικού λαού. Το γεγονός αυτό τον φέρνει συχνά στο επίκεντρο της πολιτικής ζωής με κορύφωση την ενεργό συμμετοχή του στο αντιστασιακό κίνημα κατά της στρατιωτικής δικτατορίας (1967-74).
Ο Θεοδωράκης ασχολήθηκε με όλα τα είδη της μουσικής, το δε έργο του, πολύμορφο και πλούσιο, εκτείνεται πέραν της μουσικής σε τομείς όπως η ποίηση, η πεζογραφία, η φιλοσοφία, η μουσικολογία. Ακόμα και σε πολιτικά δοκίμια.
Η πρώτη περίοδος της μουσικής του δημιουργίας (1940-53) περιλαμβάνει τραγούδια, ορατόρια, μουσική δωματίου, μπαλέτα και συμφωνικά έργα. Κορυφαίο έργο η Πρώτη Συμφωνία. Η δεύτερη περίοδος, η παρισινή (1954-59), περιλαμβάνει έργα μουσικής δωματίου, μπαλέτα και συμφωνικά. Κορυφαίο έργο το μπαλέτο που ανέβηκε το 1959 στη Βασιλική Όπερα Λονδίνου (Κόβεντ Γκάρντεν), η Αντιγόνη. Η τρίτη περίοδος (1960-80) είναι αφιερωμένη στο κίνημα της έντεχνης λαϊκής μουσικής με κυριότερες συνθέσεις τα ορατόρια Άξιον Εστί και Κάντο Χενεράλ. Ακολουθεί η τέταρτη περίοδος από το 1981 έως το 1988, κατά την οποία, συνεχίζοντας πάντοτε να συνθέτει κύκλους τραγουδιών, επιστρέφει στη συμφωνική μουσική με κύρια έργα την Τρίτη Συμφωνία, την Εβδόμη Συμφωνία, την πρώτη του όπερα Κώστας Καρυωτάκης (Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου) και το μπαλέτο Ζορμπάς. Τέλος, κατά την πέμπτη περίοδο (1989-2021) συνθέτει συμφωνικά έργα, με πιο χαρακτηριστικά τις τέσσερις ραψωδίες του, κυρίως όμως συνθέτει τις όπερές του (λυρικές τραγωδίες, όπως τις ονομάζει) Μήδεια, Ηλέκτρα και Αντιγόνη. Την τριλογία αυτή συμπληρώνει η όπερα Λυσιστράτη. Με τα έργα αυτά ο Θεοδωράκης εγκαινιάζει την εποχή του λυρικού βίου, δηλαδή την ολοκληρωτική στροφή του προς τον λυρισμό και την τελειοποίηση της λυρικής μουσικής έκφρασης σε όλο το φάσμα της μουσικής του δημιουργίας».
Εθνικό Θέατρο: Αποχαιρετούμε τον τελευταίο Μεγάλο Ελληνα
«Το Διοικητικό Συμβούλιο και η Καλλιτεχνική Διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου με αισθήματα βαθύτατης θλίψης και απέραντου σεβασμού αποχαιρετούν τον Μίκη Θεοδωράκη, τον τελευταίο Μεγάλο Έλληνα που έφυγε σήμερα από τη ζωή.
Η τεράστια πολιτιστική κληρονομιά που αφήνει ως πολύτιμο δώρο σε όλους τους Έλληνες, οι συνεχείς αγώνες και το ασίγαστο πάθος του για την ελευθερία και τη δημοκρατία για μια καλύτερη Ελλάδα, αποτελούν φωτεινά σημεία μίας αξεπέραστης προσωπικότητας με παγκόσμια αναγνώριση και ακτινοβολία.
Συνεργάστηκε επανειλημμένα ως συνθέτης σε πολλές θεατρικές παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου, λαμπρύνοντας με το σπουδαίο ταλέντο του αξέχαστες στιγμές των Επιδαυρίων.
Ο Μίκης Θεοδωράκης θα ζει για πάντα μέσα στις ψυχές και στις καρδιές όλων μας με τη μουσική, την ποίηση και τους ακατάβλητους αγώνες του.
Αναλυτικά οι συνεργασίες του Μίκη Θεοδωράκη με το Εθνικό Θέατρο:
- Φοίνισσες του Ευριπίδη (1960, 1965, 1978, 1988)
- Αιας του Σοφοκλή (1961)
- Τρωάδες του Ευριπίδη (1965, 1975)
- Ικέτιδες του Αισχύλου (1977)
- Ο άλλος Αλέξανδρος της Μαργαρίτας Λυμπεράκη (1977)
- Παπαφλέσσας του Σπύρου Μελά (1980)
- Ενας όμηρος του Μπρένταν Μπήαν (1984)
- Αντιγόνη του Σοφοκλή (1995)».
Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος: Εισέρχεται από σήμερα στο Πάνθεον των Αθανάτων
«Το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος εκφράζει την βαθιά του λύπη για τον θάνατο του Μίκη Θεοδωράκη, του οποίου το έργο και το όνομα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα για τη Γαλλία με την πατρίδα του που τόσο αγαπούσε.
Ο Μίκης Θεοδωράκης, που με το έργο του έχει ήδη καταγραφεί στη μνήμη του ελληνικού και του γαλλικού λαού, εισέρχεται από σήμερα στο Πάνθεον των Αθανάτων
Ο μεγάλος συνθέτης ανέδειξε και έκανε παγκοσμίως γνωστούς, πολλούς ποιητές και στιχουργούς με τη μουσική επένδυση των έργων τους, τραγουδήθηκε από τους πιο σπουδαίους, έντυσε με τη μουσική του τους αγώνες και τις διεκδικήσεις της πατρίδας του και σημάδεψε ανεξίτηλα τη τέχνη και τον πολιτισμό του 20ου αιώνα, όπως και την ιστορία της Ελλάδας.
Η Γαλλία υπήρξε δεύτερη πατρίδα του, από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 βρέθηκε στο Παρίσι, δίπλα σε κορυφαίους μουσικούς δασκάλους όπως ο Ολιβιέ Μεσιάν και δημιούργησε έργα μουσικής δωματίου, μπαλέτα και συμφωνικά, Στις σκοτεινές ώρες της Δικτατορίας η Γαλλία του πρόσφερε καταφύγιο, όπου και συνέχισε, στο πλευρό των Ελλήνων εξόριστων, τη μάχη του για την επιστροφή της χώρας του στη Δημοκρατία.
Στην τελετή απονομής στον Μίκη Θεοδωράκη των διασήμων του Ταξιάρχη της Λεγεώνας της Τιμής, που έλαβε χώρα στη Πρεσβεία της Γαλλίας στις 26 Μαρτίου 2007, ο υπουργός πολιτισμού ανέφερε στον λόγο του μεταξύ άλλων τα εξής :
«Εάν η μουσική είναι για εσάς η οικουμενική γλώσσα της ελευθερίας, είναι επίσης και ένα βασικό στοιχείο της γαλλοφιλίας σας. Σήμερα η φωνή σας συναντά συχνά εκείνη της Γαλλίας ως φωνή διαμαρτυρίας κατά όλων των μορφών πολιτιστικής υποδούλωσης και βαρβαρότητας. Αυτή η βούληση ανεξαρτησίας, αυτή η ικανότητα να λες «όχι», αυτό το ευρωπαϊκό πνεύμα ελευθερίας, αποτελούν μια από τις βάσεις της ελληνογαλλικής φιλίας της οποίας αποτελείτε έναν σύγχρονο ήρωα».
Ο συνθέτης εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη του για το άσυλο που προσέφερε η Γαλλία τόσο σε εκείνον όσο και στην οικογένειά του, είχε επισημάνει ότι τα πιο δημοφιλή στην Ελλάδα τραγούδια του γράφτηκαν στο Παρίσι, πόλη όπου γεννήθηκαν και τα δυο του παιδιά.
Υπενθύμισε επίσης τη φιλία του με τον Φρανσουά Μιτεράν και τις μεγάλες συζητήσεις τους, που ήταν για τον ίδιο «ένα σχολείο φιλοσοφικής αισθητικής και πολιτικής σοφίας». Δεν έπαψε ποτέ να ονειρεύεται μια Ευρώπη ανεξάρτητη, ελεύθερη και ευημερούσα όπου οι λαοί να διατηρήσουν την ταυτότητά τους.
Η ελευθερία, η μουσική και η πολιτική. Για τον Μίκη Θεοδωράκη αυτές οι τρεις αυτές λέξεις ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες με το Παρίσι και τη Γαλλία.
Ο Μίκης Θεοδωράκης είναι Αθάνατος».
