Οικονομικό Φόρουμ Δελφών: Οι πολλαπλές όψεις του ριζοσπαστισμού - Προκλήσεις και ευκαιρίες για τη δημοκρατία
Το ΕΝΑ στο 10ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών.
To Iνστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ συμμετέχοντας ως programming partner και στο φετινό 10ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, διοργάνωσε συζήτηση στρογγυλού τραπεζιού με θέμα «Οι πολλαπλές όψεις του ριζοσπαστισμού: Προκλήσεις και ευκαιρίες για τη δημοκρατία».
Στη συζήτηση, στην οποία παρουσιάστηκαν ευρήματα έρευνας κοινής γνώμης του ΕΝΑ σε συνεργασία με την εταιρεία Prorata συμμετείχαν η Χριστίνα Κουλούρη, πρύτανις του Παντείου Πανεπιστημίου, Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστημών, η Αναστασία Βενετή, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικής Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Μπόρνμουθ και ο Κώστας Ελευθερίου, επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και συντονιστής του Κύκλου Πολιτικής Ανάλυσης του ΕΝΑ. Συντόνισε ο Νίκος Ερηνάκης, επίκουρος καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και επιστημονικός διευθυντής του ΕΝΑ. Η απειλή του ακροδεξιού εξτρεμισμού και η ανάγκη ενίσχυσης του προοδευτικού ριζοσπαστισμού Θέτοντας το πλαίσιο της συζήτησης, ο Νίκος Ερηνάκης έκανε μνεία στο εξελισσόμενο τοπίο του ριζοσπαστισμού στον 21ο αιώνα, εστιάζοντας σε μία διπλή δυναμική, αφενός της απειλής του ακροδεξιού εξτρεμισμού αφετέρου της επιτακτικής ανάγκης για προοδευτικό ριζοσπαστισμό.
«Εν μέσω της έξαρσης του αυταρχικού λαϊκισμού και των αντιδημοκρατικών πρακτικών, ο ακροδεξιός ριζοσπαστισμός αποτελεί επείγουσα απειλή για τους δημοκρατικούς θεσμούς και αξίες οι οποίες πρέπει να μετασχηματιστούν ριζικά για να υπερασπιστούν και ανανεώσουν τη δημοκρατία» τόνισε. Υπογράμμισε τις δυνατότητες του δημοκρατικού, προοδευτικού ριζοσπαστισμού να αντιμετωπίσει αυτές τις δυνάμεις, «υποστηρίζοντας μετασχηματιστικές πολιτικές και ουσιώδη άμεση εμπλοκή των πολιτών για την αναζωογόνηση της δημοκρατίας», όπως είπε. Ταυτόχρονα σημείωσε ότι είναι κρίσιμοι οι πολιτισμικοί, κοινωνικοπολιτικοί και ψηφιακοί παράγοντες που οδηγούν αυτούς τους ριζοσπαστισμούς «από τα κάτω» στον ψηφιακό ακτιβισμό και τα κινήματα και νέα συλλογικά υποκείμενα, και κατέληξε, δίνοντας έμφαση στην αναγκαιότητα «διαμόρφωσης στρατηγικών που θα αντιμετωπίσουν τον ακροδεξιό εξτρεμισμό και ταυτόχρονα θα προωθήσουν ένα τολμηρό, ριζικά προοδευτικό όραμα για τη δημοκρατική ανανέωση».
Τα ευρήματα της έρευνας για τις πολλαπλές όψεις του ριζοσπαστισμού
Ο Κώστας Ελευθερίου τόνισε πως συνολικά τα ευρήματα της έρευνας κοινής γνώμης δείχνουν ότι οι πολίτες «έχουν προσδοκίες από την πολιτική, τις οποίες όμως το σημερινό πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να ικανοποιήσει». Συγκεκριμένα, παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα της έρευνας επισήμανε ότι το 74% εκτιμά πως η χώρα δεν κινείται στη σωστή κατεύθυνση, την ώρα που αθροιστικά το 53% των ερωτηθέντων εκφράζει μία κατάσταση οικονομικής δυσπραγίας.
Σημείωσε ότι το 76% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι στην υπόθεση των Τεμπών επιχειρείται συγκάλυψη έναντι του 22% που έχει την αντίθετη άποψη. Έδωσε έμφαση στο γεγονός ότι οι ερωτηθέντες εκφράζουν χαμηλή εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς, με μόλις τρεις (Πανεπιστήμιο, Στρατός, ΕΣΥ) να έχουν θετική αποτίμηση να ξεπερνούν το 5, σε κλίμακα 1- 10.
Στάθηκε στο ότι το 79% των ερωτηθέντων εκτιμά ότι «οι πολιτικές ελίτ δεν καταλαβαίνουν τα πραγματικά προβλήματα των πολιτών», το 49% ότι «οι απλοί πολίτες θα έπαιρναν καλύτερες αποφάσεις από τους επαγγελματίες πολιτικούς», το 58% ότι «οι απλοί άνθρωποι είναι πιο ηθικοί από τους πολιτικούς», ενώ το 70% πιστεύει ότι «οι ελίτ καταπιέζουν τη φωνή του λαού επειδή τη φοβούνται», την ώρα που το 87% θεωρεί ότι «τα ΜΜΕ χειραγωγούν την κοινή γνώμη για λογαριασμό των ελίτ». Παράλληλα, όπως πρόσθεσε, σύμφωνα με την έρευνα, το 69% διαφωνεί με τη θέση ότι «οι λαϊκές κινητοποιήσεις καταστρέφουν τη χώρα».
Ο Κ. Ελευθερίου επισήμανε ότι σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, οι αυταρχικές λαϊκιστικές τάσεις προσδιορίζονται και προέρχονται κυρίως από δεξιόστροφες πολιτικές αντιλήψεις και πιο χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση, κάνοντας μνεία στο 31% που συμφωνεί με τις επιλογές του Ντόναλντ Τραμπ να εντάσσεται σε αυτήν την κατηγορία.
Στη συνέχεια επισήμανε ότι το 67% συμφωνεί με την άποψη ότι «το σημερινό πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να προσφέρει πραγματικές λύσεις στα προβλήματα των πολιτών», το 57% ότι «η εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία δεν αλλάζει ουσιαστικά τίποτα», το 80% ότι «το πολιτικό σύστημα εξυπηρετεί κυρίως μεγάλα οικονομικά συμφέροντα». Έμφαση έδωσε επίσης στο ότι το 90% εκτιμά ότι η κοινωνία μας χρειάζεται ριζικές αλλαγές, όμως το 52% υποστηρίζει ότι πρέπει να επιστρέψουμε σε παραδοσιακές αξίες για να αντιμετωπίσουμε τη σημερινή κρίση.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, όταν οι θεσμοί αποτυγχάνουν η ανυπακοή των πολιτών είναι δικαιολογημένη πιστεύει το 67% ενώ το 63% διαφωνεί ότι η βία μπορεί να γίνει ανεκτή σαν ένα αναγκαίο μέσο πολιτικής δράσης, με το 56% να εκτιμά ότι αλλαγή του κράτους μπορεί να έρθει μόνο «από τα κάτω», πρόσθεσε ακόμη. Έκανε αναφορά επίσης στο ότι το 40% των ερωτηθέντων διαφωνεί ότι δεν υπάρχει εναλλακτική στον καπιταλισμό, με το 35% να τάσσεται υπέρ της θέσης αυτής.
Σε σχέση με την πολιτική συμμετοχή, σύμφωνα με την έρευνα το 57% πιστεύει η αντιπροσωπευτική δημοκρατία πρέπει να αντικατασταθεί από πιο άμεσες μορφές δημοκρατικής συμμετοχής. Το 92% δηλώνει ότι ψηφίζει συστηματικά στις εκλογές, το 70% ότι έχει συμμετάσχει σε απεργίες, διαδηλώσεις και πορείες, ενώ το 55% δεν συμμετέχει σε πολιτικές συζητήσεις στα social media (έναντι του 43% που το πράττει), σύμφωνα με τα ευρήματα.
Και κατέληξε ο εισηγητής, λέγοντας ότι «βασικό στοιχείο που πρέπει να αντιληφθεί το πολιτικό σύστημα είναι ότι αυτή η συνθήκη στην οποία βρίσκεται η κοινωνία δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται αποκλειστικά ως απειλή· αντίθετα, το πολιτικό σύστημα πρέπει να κατανοήσει το τι συμβαίνει στην κοινωνία και να αμφισβητήσει κάποια θέσφατα που ακολουθεί εδώ και δεκαετίες σκεπτόμενο “έξω από το κουτί” που λειτουργούν οι πολιτικές ελίτ, ξεφεύγοντας από λογικές του “κηρύγματος” προς τον κόσμο».
Οι ενδείξεις της τάσης προς ριζοσπαστικοποίηση στην ελληνική κοινωνία
Η Χριστίνα Κουλούρη, σχολιάζοντας τα ευρήματα διαπίστωσε ότι «υπάρχει τάση προς ριζοσπαστικοποίηση» στην ελληνική κοινωνία και «αυτό επιβεβαιώνεται από ευρήματα που διαπιστώνουν: α) Γενικευμένο αίσθημα δυσαρέσκειας, β) κρίση εμπιστοσύνης στους θεσμούς, γ) ξεκάθαρη επιθυμία για αλλαγή - και κυρίως υπάρχει ελπίδα ότι αυτή είναι εφικτή». Έδωσε έμφαση στο ότι, ενώ υπάρχει ελπίδα για αλλαγή είναι κρίσιμο το «πώς νοείται η αλλαγή, ποιο είναι το περιεχόμενό της», υπογραμμίζοντας ότι το πρόβλημα είναι ότι προκρίνονται αυταρχικές λύσεις.
Σε σχέση με τα ευρήματα για τη «δικαιολογημένη πολιτική ανυπακοή όταν οι θεσμοί αποτυγχάνουν», ανέφερε ότι συνδέεται με μία «ελληνική κουλτούρα που παραπέμπει στην αρρενωπότητα, κατά την άποψή μου, δεν είναι ωραίο να πιστεύουμε στην ανυπακοή, είναι
ανδρικό στερεότυπο».
Σχετικά με το πρόσημο της ριζοσπαστικοποίησης, ανέφερε ότι «έχει αποδειχθεί τις τελευταίες δεκαετίες ότι οι κοινωνικές εντάσεις δεν οδηγούν σε κοινωνική χειραφέτηση, αλλά σε μισαλλοδοξία, εθνικισμό και ακροδεξιό εξτρεμισμό». Σε άλλο σημείο της εισήγησής της συμπλήρωσε, ότι «η απαξίωση του πολιτικού συστήματος οδηγεί σε κρίση της δημοκρατίας και σε αντικοινοβουλευτικές τάσεις».
Η Χ. Κουλούρη τόνισε ότι «ο κόσμος αλλάζει γρηγορότερα από εμάς, έχουμε μία δυσκολία να παρακολουθήσουμε ταχύτητα των αλλαγών, δηλαδή εμάς που ανήκουμε -σε αυτό που δε μας αρέσει να το πούμε- στο "κατεστημένο"» εννοώντας, μεταξύ άλλων, τους διανοούμενους και την πολιτική ελίτ. «Υπάρχει δυσκολία να παρακολουθήσουμε την ταχύτητα των αλλαγών που νοείται ως απειλή με έναν τρόπο και προσπαθούμε να αναζητήσουμε λύσεις σε νέα προβλήματα με παλιές συνταγές. Γι’ αυτό και πρέπει να κάνουμε τη σωστή ανάλυση». Έφερε για παράδειγμα τη στάση όσων στηρίζουν Τραμπ, λέγοντας ότι «δεν τους καταλαβαίνουμε, έχουμε αφ’ υψηλού στάση απέναντί τους. Πρέπει να καταλάβουμε γιατί αυτοί οι άνθρωποι
ένιωσαν οι παρίες της ιστορίας και του κόσμου και για ποιο λόγο υπερασπίζονται τον Τραμπ σε αυτό που κάνει, γιατί τους αρέσει το χάος». Και επισήμανε ότι «αν δεν καταλάβουμε όλους αυτούς που περιθωριοποιήθηκαν εντός και εκτός Ευρώπης από τις διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης δεν θα βρούμε καμία εναλλακτική λύση. Πρώτα πρέπει να ξεκινήσουμε από τον εαυτό μας, πρώτα πρέπει να αλλάξουμε τον εαυτό μας για να αλλάξουμε τον κόσμο».
Τι πρέπει να αλλάξει ο προοδευτικός ριζοσπαστισμός για να κερδίσει τους πολίτες
Η Αναστασία Βενετή σχολίασε ότι δεν εκπλήσσεται με τα αποτελέσματα της έρευνας αφού, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά «ζούμε σε μια περίοδο τεράστιας δυσπιστίας των πολιτών απέναντι σε αυτό που θεωρείται “σύστημα”». Σημείωσε δε το παράδοξο, ότι «εμβληματικοί εκπρόσωποι των ελίτ, όπως για παράδειγμα ο Ντόναλντ Τραμπ ή ο Έλον Μασκ, καταφέρνουν να πείθουν μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης ότι είναι αντισυστημικοί και γνήσιοι εκφραστές των λαϊκών αιτημάτων», επισημαίνοντας ότι «πρέπει να επαναπροσδιοριστούν έννοιες όπως αυτή των ελίτ».
Σε ό,τι αφορά στις δυνάμεις του προοδευτικού ριζοσπαστισμού, τόνισε ότι «θα πρέπει σαφώς να υπερασπίζονται τις αξίες τους, όμως για να καταφέρουν να ακουστούν περισσότερο θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τον τρόπο που επικοινωνούν τα επιχειρήματα τους, χωρίς να μοιάζουν ότι “κουνούν το δάχτυλο” σε εκείνους που στην πραγματικότητα θέλουν να πάρουν με το μέρος τους».
Σχετικά με τον ψηφιακό ακτιβισμό τόνισε ότι «σαφώς και αποτελεί έναν τρόπο να αντικρούσει τον ακροδεξιό λόγο που σαρώνει στο διαδίκτυο, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ζητήματα οργάνωσης και προβλήματα στη λήψη αποφάσεων αποτελούν τροχοπέδη στην αποτελεσματικότητα και στη μακροζωία των κινημάτων».
Η Α. Βενετή κατέληξε υπογραμμίζοντας ότι «σε μία περίοδο μετα-αλήθειας και ακραίας παραπληροφόρησης οφείλει να αλλάξει ο λόγος του προοδευτικού ριζοσπαστισμού» τονίζοντας ότι «ο αριστερός πολιτικός λόγος πρέπει να επικοινωνήσει πέρα από τα αριστερά ακροατήρια» και αυτό «είναι σημαντικό για την ουσία της δημοκρατίας».
